Nikt nie nazywa tego starcia kluczowym dla wojny secesyjnej, choć gdyby rajd Konfederatów okazał się skuteczny, mogłoby mieć wpływ na…
Plan wyznaczony Marianowi Langiewiczowi przez Komitet Centralny Narodowy był ambitny. Zakładał opanowanie Zagłębia Staropolskiego i Gór Świętokrzyskich. Dlatego też w…
Budowie pierwszej linii miejskiej kolei podziemnej towarzyszyły ogromne kontrowersje. „The Times of London” pytał: „czy londyńczycy, którzy za taką samą…
„Śledztwo ukończono przeciw trzem Polakom, których oskarżono, że są ajentami komitetów rewolucyjnych w Londynie i Warszawie. Polaków tych z braku…
Mógł Komitet Centralny Narodowy zarządzać organizacją powstania, ale wszyscy byli świadomi, że w chwili wybuchu zrywu, musi kierować nim Rząd.…
Trudno zrozumieć sposób przeprowadzenia tej akcji. Zbigniew Padlewski – wyznaczony dzień wcześniej na wojskowego dowódcę powstania – „wydał ogólne polecenie,…
Choć wśród dat rozpoczęcia poboru najczęściej wymieniany był 14 stycznia, Komitet Centralny uznał, że branka odbędzie się później. Wszystko przez…
240 patroli ruszyło w miasto dokładnie 30 minut po północy. Po dwóch policjantów i trzech żołnierzy. Do mieszkań pukali ci…
„Centralny Narodowy Komitet ogłasza kraj cały w stanie wyjątkowym, nakazuje wszystkim prawym synom Ojczyzny bronić się do upadłego od poboru,…
„Padlewski raczej przypominał widmo niż człowieka” – pisał Awejde o przewidywanym wodzu powstania. Jeszcze 14 stycznia wieczorem Zygmunt Padlewski, powołując…
Cztery dni przed wybuchem powstania właściwie nic nie układało się tak jak trzeba. Najbardziej brakowało broni – o trudnej sytuacji…
Ta nominacja wzbudzała ogromne kontrowersje. „Z jego przyjazdem do Polski i oddaniem mu władzy rozbije się jedność w narodzie, potworzą…
Nawet w tych najbardziej gorących dniach, gdy wiele zależało od zachowania absolutnej dyskrecji, nie wszyscy potrafili utrzymać język za zębami.…
Od początku było pewne, że Ludwik Mierosławski nie obejmie władzy dyktatorskiej w dniu rozpoczęcia powstania. Generał przebywał w Paryżu, a…
„Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił jej zadać cios stanowczy – porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej…
Płock miał być najważniejszy. Po zdobyciu miasta miał do niego przybyć rząd powstańczy i ujawnić się. Plan był wykonalny, przyznawał…
Pośpiech, w jakim ustalano termin powstania, spowodował, że informacje o dacie rozpoczęcia zrywu nie wszędzie dotarły. Tak było m.in. w…
„Noc św. Bartłomieja nie udała się” – donosił carowi Wielki Książę Konstanty. Namiestnik Królestwa Polskiego nawiązywał do rzezi hugenotów dokonanej…
Początek powstania, choć z punktu widzenia spiskowców nieudany, musiał wzbudzić mocne zaniepokojenie w carskiej armii, skoro już dwa dni później…
Przedstawiciele rządu od 22 stycznia przebywający w Kutnie nie mieli możliwości podejmowania decyzji, byli także odcięci od bieżących informacji. Dopiero…
Ubogie mieszkanko przy ul. Mouffetard w jednej z najstarszych dzielnic Paryża, pamiętających jeszcze czasy rzymskie. Tam Ludwik Mierosławski otrzymał propozycję…
Prusy od dłuższego czasu z niepokojem przyglądały się „polityce pojednania” Polaków i Rosjan w Królestwie Polskim. „Że myśmy nie życzyli…
To był być może pierwszy bestialski akt carskich żołnierzy w czasie powstania. Dowódca rosyjskiego oddziału płk Józef Sierzputowski od dłuższego już…
„Wzywamy więc Litwę i Żmujdź do powstania, którego pierwszym aktem ma być natychmiastowe uwłaszczenie włościan” – tak kończyła się odezwa…
Cztery dni upłynęły od przedstawienia Ludwikowi Mierosławskiemu propozycji dyktatury do finalizacji rozmów. Według niektórych źródeł generał stawiał sporo warunków „Jenerał…
W nocy z 30 na 31 stycznia spiskowcy z Łodzi i okolic zebrali się w lesie radogoskim, pod rosnącym do dziś dębem Kosynier.…
To był niezwykle śmiały atak, a do powodzenia zabrakło niewiele. „Widząc, że nieprzyjaciel zamierza nocować i dopiero następnego dnia uderzyć na…
Węgrów, miasto na północno-wschodnim krańcu Mazowsza, w pierwszych dniach powstania stał się jedynym z najważniejszych ośrodków zrywu. W miasteczku i jego okolicach zgromadziło się…
Ta bitwa zainspirowała poetów. „I zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/…
Był jednym z pierwszych ważnych działaczy konspiracyjnych, którzy zginęli w powstaniu. „Godlewski jakby szukając śmierci, stanął w jednem z okien…
„Dla formy” – tak wydanie tej odezwy określił szef Komisji Wykonawczej Rządu Narodowego. Słowa były oczywiście szczytne. „DO BRACI RUSINÓW!…
To było największe starcie całego powstania. „Rozpacz i gniew miota nami, że trzeba się cofać, gdy rano jeszcze tak pewni…
O tej bitwie często się pisze jako o nowatorskiej, bo powstańcy użyli w nim pociągu opancerzonego. Rzeczywiście, oddział Apolinarego Kurowskiego skorzystał…
Wstępne rozmowy na temat porozumienia między Rosją i Prusami rozpoczęły się ledwie kilka dni po rozpoczęciu powstania. Z inicjatywą wystąpił…
Mianowany dyktatorem powstania Ludwik Mierosławski wyjechał z Paryża do Polski 7 lutego, ledwie dwa dni później do Królestwa ruszył drugi…
„Tylko na kosy liczyć możemy. Jedne kosy dotychczas wywalczyły zwycięstwo i wywalczą niepodległość” – pisał w imieniu rządu Stefan Bobrowski,…
Po bitwie siemiatyckiej, największym starciu styczniowego zrywu, oddziały powstańcze się rozdzieliły. Roman Rogiński i Walenty Lewandowski ruszyli ku puszczy białowieskiej. Krok…
W cieniu Łysej Góry i świętokrzyskiego klasztoru Marian Langiewicz postanowił zreorganizować swoje oddziały. „Widok tego wojska polskiego wcale nie był imponujący.…
Szybko pozbierał się Roman Rogiński wraz z oddziałem po ciężkiej przeprawie w Królowym Moście, podczas której stracił kilkunastu ludzi i większość…
„A tchórze, a do boju! zwyciężyć lub umrzeć, a wstydźcie się!” – te słowa musiały wywrzeć duże wrażenie. Na powstańców…
Polacy od lat z podziwem patrzyli na Włochów i ich dążenia do wyzwolenie i zjednoczenia. Dla Czerwonych i ich zwolenników Giuseppe Garibaldi…
Dla stronnictwa Białych w Krakowie, wcześniej z dużą rezerwą traktującego powstanie, ta depesza musiała być wstrząsem. Książę Władysław Czartoryski, przywódca Hotelu…
Wszystko miało wyglądać zupełnie inaczej. Ludwik Mierosławski planował przekroczenie granicy w powiecie brodnickim, w którym miał dobre układy. Po obu stronach granicy…
Nie jest do końca pewne, którego dnia odbyła się ta bitwa. Padają daty od 16 do 18 lutego. Różnie wskazuje…
„Na koniec nadszedł 19 Lutego! Dzień śmierci dla tylu bohatyrów, dzień żałoby dla tylu matek, lecz zarazem i dzień chwały dla Polski!”…
„Powstanie przybrało charakter narodowy” – napisał cesarz Napoleon III. List skierował do swojego ambasadora w Petersburgu, ale w rzeczywistości był przeznaczony dla samego…
„Jak się najemy, to Moskalom skórę wytatarujemy” – miał rzec Ludwik Mierosławski i mimo sygnałów, że rosyjskie wojska są już blisko,…
Ledwie sześćdziesięciu powstańców zebrał Ludwik Mierosławski po klęsce pod Nową Wsią. Z nimi przybył do obozu Kazimierza Mielęckiego, dowódcy wojskowego województwa…
Smutny to musiał być odwrót. Ledwie tydzień wcześniej Ludwik Mierosławski, dyktator powstania, wkroczył do Królestwa Polskiego. W ciągu siedmiu dni poniósł…
Choć Marian Langiewicz wiedział o nadchodzących Rosjanach, to jednak ich poranny atak był dla niego zaskoczeniem. „To też wielkie wrażenie [...]…
Warszawa z zasady miała być wolna od walk – tak postanowił Rząd Narodowy. Istotnie, w mieście nie doszło do większych starć. Nie…
To była ostatnia bitwa jednego najbardziej brawurowych dowódców powstania – Romana Rogińskiego. „Kołujemy ciągle, wreszcie jednej nocy zatrzymuję się w Borkach…
W tych dniach w Warszawie mała iskra mogła rozpalić wielki ogień. 27 lutego stał się nią –według rosyjskiego dziennikarza i kronikarza powstania Nikołaja…
Powstanie bardzo często przypominało polowanie. Rosyjskie wojsko tropiło i ścigało polskie oddziały, próbując je rozbić. Czasem jednak to ścigający stawał się…
Na początku powstania Teodor Cieszkowski walczył w oddziale Apolinarego Kurowskiego. Jako dowódca kosynierów wsławił się brawurowym atakiem na Sosnowiec, gdzie powstańcy…
„Raport o tej bitwie złożył Komitetowi komisarz Frankowski. Wywarł on fatalne wrażenie. Był to już nie pierwszy wypadek sporu o dowództwo, który…
Roman Rogiński, jeden z bardziej błyskotliwych dowódców powstańczych, długo wymykał się rosyjskiej pogoni. „I moja również fatalna wybiła godzina. Chłopstwo z popem na…
Od pewnego czasu Marian Langiewicz prowadził swój oddział w stronę granicy austriackiej, mając nadzieję, że kiedy będzie w jej pobliżu, wreszcie doczeka…
„Popamiętają Moskale/ Jak dostali w skórę w Skale” – śpiewano później. To fragment słynnej powstańczej piosenki Jak to na wojence ładnie, kiedy…
To były dni, gdy polityka przesłoniła walkę. Wyrwawszy się z rosyjskiego okrążenia Langiewicz ze swoimi żołnierzami przybył do Goszczy, wsi leżącej…
„Dwóch Lelewelów zabito, a może nawet trzech, a mimo to Lelewel dowodzi bandą w gub. Lubelskiej” – pisał wielki książę Konstanty do brata, cara…
23 lutego Ludwik Mierosławski opuścił Królestwo Polskie. Działania wojenne rozpoczął ledwie tydzień wcześniej, poniósł dwie klęski. Jego wyjazd powszechnie uznano…
„W tej krytycznej chwili Padlewski dopadł do kosynierów, schwycił ich sztandar i osobiście poprowadził do ataku. Żwawo ruszyli naprzód – pisał o szarży…
Najpóźniej 8 marca Marian Langiewicz otrzymał propozycję objęcia dyktatury. „Dnia 8. marca przybył do obozu Ostoja Kołaczkowski z wysłannikami Ławy krakowskiej i ci…
Jeśli wierzyć Nikołajowi Bergowi, rosyjskiemu dziennikarzowi i kronikarzowi powstania, bitwa rozpoczęła się przez przypadek. Po wielu dniach kluczenia i ucieczki Zygmunt…
„Wszelkie dotychczasowe istniejące władze cywilne i wojskowe jakiegokolwiek pochodzenia niniejszym dekretem rozwiązuję” – napisał Marian Langiewicz w pierwszym piśmie po…
„Zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/ By resztę braci zasłonić się…
Jego walka skończyła się w Feliksowie niedaleko Broku. Benedyktowicz miał ledwie 18 lat, gdy przyłączył się do powstańczego oddziału. Feralnego…
Świetnie uzbrojone i wyekwipowane oddziały pod doświadczonymi dowódcami wkraczające do Królestwa z Galicji – to miało odmienić oblicze powstania. Tak…
W drugiej połowie lutego w powiecie trockim, 30 km od Kowna, sformowano niewielki oddział powstańczy. Zorganizował go leśnik i naczelnik…
Choć po ogłoszeniu dyktatury Mariana Langiewicza liczebność jego oddziału wzrosła do ok. 3 tys. ludzi, to jego sytuacja nie była…
Mimo zwycięstwa pod Chrobrzem w obozie dyktatora Mariana Langiewicza daleko było do euforii. „W armii dyktatora zaszły zamieszki i nieporozumienia…
Musiała to być niezwykle gorąca i dramatyczna noc. Późnym wieczorem po bitwie pod Grochowiskami dyktator powstania Marian Langiewicz wezwał swoich…
Gdy Stefan Bobrowski, jeden z najzręczniejszych działaczy czerwonych z obalonego wraz utworzeniem dyktatury Tymczasowego Rządu Narodowego, jechał do Krakowa, miał nadzieję negocjować…
To był czarny dzień dla oddziałów powstańczych. Gdy w Krakowie Tymczasowy Rząd Narodowy z powrotem przejmował władzę po upadku dyktatury Langiewicza, trzy…
Na początku marca Napoleon III zaproponował Austrii sojusz, na mocy którego Polska zostałaby odbudowana pod władzą Habsburgów. Austria nie połknęła…
Ciągła ucieczka musiała się tak skończyć. Pułkownik Walenty Lewandowski, naczelnik wojskowy Podlaskiego, próbował się odgryzać Rosjanom. „Pod karczmą Zielonką, niedaleko…
„Dnia 25. marca o godzinie w pół do dziewiątej rano opuszczaliśmy Tamizę, wjeżdżając na pełne morze” – pisał we wspomnieniach dowódca wyprawy…
„Drugim dowódcą, który miał się teraz odznaczyć jako wybitny partyzant, był Konstanty Ramotowski (Wawer), [...] posłany w bezczynne dotąd woj. augustowskie…
Rządowy „Dziennik Powszechny” donosił: „Oprócz znacznej liczby ranionych i ujętych buntownicy zostawili na placu boju 120 ludzi. [...] Wojsko nie poniosło…
Wielki i kosztowny plan dostarczenia broni drogą morską na Litwę upadł już po kilku dniach, gdy statek „Ward Jackson” wiozący ładunek…
Miał ledwie 25 lat, ale do powstańczej pracy wziął się z ogromnym zapałem. Bolesław Kołyszko był studentem na uniwersytecie w…
„Tylko dalsze to trwanie może dać negocjatorom dyplomatycznym podstawę dość silną, aby coś trwalszego i bezpiecznego zbudować, lub konieczność wojny wykazać.…
Konstantemu Ramotowskiemu „Wawrowi” ledwie na kilka dni udało się zmylić carską pogoń. Po pierwszej potyczce, przejściu Narwi i spaleniu tam mostu…
„Powstańcy uderzyli na stacyę kolei żelaznej w Kozłowej Rudzie i znieśli tamtejszą załogę złożoną z 80 żołnierzy. Pod wieczór wysłano tam osobnym pociągiem…
Z deszczu pod rynnę – tak można określić powstańczą drogę oddziału „Wawra”. Józef Ramotowski postanowił przedostać się w Augustowskie przez województwo grodzieńskie.…
Aresztowanie przez Austriaków Mariana Langiewicza było wielkim ciosem dla powstania, ale wywołało też skandal obyczajowy. Kraków aż huczał od plotek.…
Dla Józefa Oxińskiego, jednego z najprężniejszych dowódców powstania, udział w zrywie zaczął się od falstartu. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku na…
„14 oddziałów i ok. 10 tys. ludzi” – taką informację przekazał gen. Ignacy Kruszewski brytyjskiemu agentowi przybyłemu do Krakowa. Takie oddziały…
Nawet najbardziej propolscy z brytyjskich parlamentarzystów nie zakładali zbrojnego zaangażowania Anglików w Polsce. „Nie żądam – wołał w czasie lutowej debaty w parlamencie Pope…
„W bitwie pod Cytowianami zginął młody obywatel Cytowicz, dymisjonowany oficer. Był on jednym z najczynniejszych członków naszej organizacji, gorący, żądny walki, krwią…
Dwóch tygodni potrzebował Marcin Borelowski „Lelewel”, by zbudować nowy oddział i wrócić do walki. „Do oddziału, który wyruszył 8 kwietnia do…
Aleksander Andruszkiewicz wybrał dobrą pozycję do przyjęcia bitwy. Pod Lokajciami partyzanci znaleźli się dwa dni wcześniej. Dowódca był niezwykle doświadczonym…
Jeśli wierzyć doniesieniem krakowskiego „Czasu”, Cieszkowski został bestialsko zamordowany. „Podamy wam tylko jedno nazwisko, nazwisko firmowe towarzystwa wszelkich okrucieństw [...]…
Ludwik Narbutt był jednym z pierwszych, którzy sformowali swój oddział na Litwie, w powiecie lidzkim. „Był on jednym z najdzielniejszych partyzantów powstania. Partyzantki…
„Drugiego Bobrowskiego już rewolucja nie miała” – pisał po jego śmierci Oskar Awejde, członek Rządu Narodowego. To była zresztą niemal…
To mogła być jedna z najbardziej spektakularnych akcji całego powstania. „W cytadeli zawiązał spisek w porozumieniu z siedzącym obok niego Bronisławem Szwarcem,…
Historia oddziału „Dzieci Warszawy” była krótka i krwawa. Major Walery Remiszewski za zgodą Rządu Narodowego zaczął go formować pod koniec marca.…
Po aresztowaniu przez Austriaków Langiewicz nie zamierzał siedzieć bezczynnie. Były już dyktator powstania ponoć próbował uciec z więzienia, chcąc wrócić do…
„Na co wam broń? Z kijami zdobędziecie na Rosjanach karabiny, z karabinami armaty, a z tym Modlin i Warszawę” – miał rzucić Leon Frankowski, gdy…
Długo trwały dyplomatyczne zabiegi, negocjacje i rozmowy, nim Anglia, Francja i Austria zdecydowały się wspólnie wywrzeć na Rosję presję w sprawie Powstania Styczniowego.…
Francja, mimo wielkich planów (mówiono nawet o odbudowie Polski), nie udzieliła militarnej pomocy powstaniu. W polskim zrywie uczestniczyło za to co najmniej…
Michalski dowodził oddziałem w zastępstwie, gdy podczas nocnego marszu w pobliżu Wąchocka spotkał się z „kolumną moskiewską trzy razy liczniejszą”. Nie stracił jednak…
Mało który z powstańczych dowódców miał tak dużo wiedzy o zasadach walki partyzanckiej. „Narbutt bowiem na sposób kaukazki, dla zmylenia pogoni, miał…
Do aresztowania jednego z najważniejszych organizatorów i dowódców powstania doszło przypadkowo na wiejskiej drodze. Padlewski jechał bryczką przyjąć pod swoją komendę…
Choć Dionizy Czachowski nie miał doświadczenia wojskowego, wkrótce stał się jednym z najlepszych dowódców powstańczych. Polacy nazywali go biczem Bożym na…
Przypadek zdecydował, że udało się uniknąć zasadzki. Rosjanie próbowali okrążyć oddział mjr. Aleksandra Litticha. „Dnia 23 kwietnia rano odebrałem wiadomość,…
Śmierć poety sławili poeci. Wincenty Pol pisał: Duchowych natchnień Synu – wierne Polski dziecię Jako czułeś w pieśni…
„Nie sposób odmalować entuzjazmu panującego w oddziale; Young [Junck] był wspaniały, zatknął swoją policyjną czapkę (kepi) na ostrzu szabli i…
Walery Wróblewski, jeden z najwybitniejszych powstańczych dowódców, późniejszy bohater Komuny Paryskiej, nie od razu dał się wciągnąć do walk powstańczych.…
To był cios w samo serce powstańczej konspiracji w zaborze pruskim. Tego dnia policja wkroczyła do pałacu Jana Kantego Działyńskiego.…
„Zdrada” – to słowo często pada w opisach tej bitwy. „Przede wszystkim Young [Junck] został podle zdradzony przez dowódcę kolumny…
Obóz powstańczy w lasach szeszolskich między Wiłkomierzem a Wilnem, założony został już zimą 1863 roku. Tam zbierali się powstańcy walczący…
„A, Murawjow zuch. Wiesza, rozstrzeliwuje. Daj mu Boże zdrowie” – pisano o nim w Moskwie. Nowy generał gubernator Litwy miał…
To był jeden z najgłośniejszych zamachów sztyletników. Jego ofiarą stał się znany dziennikarz prorządowego „Dziennika Powszechnego” Józef Miniszewski, piszący obelżywe…
To jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci Powstania Styczniowego. Czerwoni grozili mu śmiercią, część późniejszych badaczy widziała w nim carską „piątą…
To miała być bitwa na dobry początek. „Szybko i z pomyślnym skutkiem postępowało tworzenie nowego oddziału pod kierunkiem Mystkowskiego, który…
„Europa nie dała do tej pory Polsce nic, oprócz mało ważnych not dyplomatycznych, mitingów i platonicznych sympatii. My, Włosi, powinniśmy…
To być może jedno z najświetniejszych zwycięstw Polaków w postaniu, choć, niestety, niewykorzystane. „Powstańcy w tej bitwie szli na bagnety…
„Wojska nasze, zająwszy 8 mil szerokości, przeszły 15 mil z południa ku północy [...] wszędzie lud witał ich jak zbawców”…
To było ostatnie starcie krótkiej kampanii partii Edmunda Taczanowskiego, uzbrojonej w Wielkopolsce i liczącej ponad tysiąc powstańców. Po zwycięstwie pod…
Decyzja o dacie rozpoczęcia powstania na Rusi została podjęta 8 kwietnia. Termin wyznaczono na 9 maja, a naczelnym wodzem miał…
Ta decyzja miała pokazać zarówno w kraju, jak i za granicą, że władza powstańcza jest stabilna. „Dla nadania mu jeszcze…
W województwie mohylewskim (na dzisiejszej Białorusi) powstanie trwało ledwie kilka dni. Plan był niezwykle ambitny. Naczelnik wojskowy województwa, były oficer…
Ledwie dwa dni trwała ostatnia kampania Antoniego Jeziorańskiego. Generał rozpoczął walkę już w styczniu, później był podkomendnym gen. Mariana Langiewicza.…
„Zaraz potem Śmierć Narbutta, w którą długo nie chciano wierzyć, nowym ciosem dotknęła powstanie litewskie” – pisał w pamiętniku powstaniec…
Zwykle to Moskale ścigali oddziały powstańcze. Według Stanisława Zielińskiego, autora Bitew i potyczek 1863–1864, tym razem to powstańcy przez pewien…
Padlewski był jednym z pierwszych powstańczych dowódców, na którym wykonano wyrok śmierci. „Dnia 15 maja 1863 r., godzina 2 i…
„Cały kierunek działań dyplomatycznych ma pozostać po wyłącznym nadzorem i odpowiedzialnością W. Ks. Mości” – pisano pod koniec kwietnia w…
Traugutt, największy symbol powstania, nie spieszył się, by do niego przystąpić. „Powstania nikomu nie doradzałem, przeciwnie, jako były wojskowy widziałem…
Podczas formowania Oddziału Lwowskiego mnóstwo było entuzjazmu i uniesień. „Przez srebrną wstęgę rzeki, przez koronki krzewów patrzyliśmy na chłopców naszych,…
Oddziałowi mjr. Jana Żalplachta ps. Zapałowicz mimo udanej potyczki poprzedniego dnia (patrz kalendarium 18 V) nie udało się odskoczyć od…
120 powstańców i ledwie osiemnaście karabinów – na czele tak uzbrojonego oddziału wkroczył do Królestwa Marcin Borelowski „Lelewel”, jeden z…
Pułkownik Józef Ramotowski „Wawer” musiał mocno zaleźć za skórę Rosjanom, skoro w Augustowskiem wysłano przeciwko niemu aż siedem rot (ok.…
Na Wołyniu powstańcy od początku borykali się z ogromnymi przeszkodami różnej natury. Nie inaczej było z oddziałem formowanym w okolicach…
„Usunięcie rządu okazało się dziecinnie łatwe” – pisał prof. Stefan Kieniewicz o majowym przewrocie we władzach powstańczych. Wrzenie wśród Czerwonych…
Pod koniec kwietnia w województwie lubelskim powstanie zdawało się rozgorzeć nowym ogniem. W różnych miejscach województwa zaczęły się formować nowe…
Józef Oxiński, dowódca powstańczego oddziału, gorzko wspominał to starcie. „W bitwie tej, poza stratami w ludziach i porzuconej broni po…
To był już praktycznie ostatni akord powstania na Rusi. Generał Edmund Różycki wkroczył na Wołyń na początku maja na czele…
Wystarczyło przejąć rządowe pieczęcie, by zagarnąć powstańczą władzę. Tak postąpili kilka dni wcześniej Czerwoni. Dotychczasowy Rząd Narodowy co prawda zastanawiał…
Mimo ciągłych niepowodzeń płk Teofil Łapiński nie składał broni, próbując dostarczyć przynajmniej część wiezionej broni i amunicji powstańcom na Litwie.…
„Zdaje mi się, że popołudniu przyszedł do mnie Awejde, przyniósł odpowiedź nowego Rządu, formalną, opatrzoną pieczęcią, na nasz list zbiorowy[...].…
Trzeba było niemal miesiąca, by Polacy w Wielkopolsce odbudowali komitet pomocy powstaniu. Pierwszy, pod przewodnictwem arystokraty hrabiego Jana Działyńskiego, został…
Edmund Callier był jednym z najzręczniejszych powstańczych dowódców. Jak mało kto umiał ujść z zasadzki, zadając przy tym wrogowi poważne…
Relacje z tego wydarzenia są tak dramatyczne, że aż trudno w nie uwierzyć. „Z całego pociągu, w którym 600 żołnierzy…
Bywały chwile, gdy powstańcze oddziały miały czas na odpoczynek i szkolenie. Tak było m.in. z partią gen. Onufrego Duchińskiego i…
„Pragnąc dowieść Polakom, że rząd ich się nie obawia, zająłem się niezwłocznie rozpatrzeniem wyroków na ważniejszych przestępców […]. Zacząłem od…
Jedną z charakterystycznych cech oddziałów powstańczych była ich nietrwałość. Partie łączyły się i dzieliły, zwykle przy okazji bitew, czasem z…
Ledwie dwa dni upłynęły od stracenia ks. Stanisława Iszory, gdy przed plutonem egzekucyjnym w Wilnie postawiono kolejnego duchownego, Rajmunda Ziemackiego,…
Jeśliby sporządzić ranking polskich napadów stulecia, zabór Kasy Głównej Królestwa Polskiego bez wątpienia byłby w tym zestawieniu bardzo wysoko. Akcja…
Mimo braku reakcji Zachodu na wybuch powstania nadzieja na interwencję mocarstw nie gasła. Plany, zwłaszcza snute przez Napoleona, były imponujące,…
Nie pomogła interwencja u dworu carskiego, nie pomógł list innego z powstańczych dowódców biorącego całą winę na siebie. Generał-gubernator Litwy…
„Żołnierze sami dziwili się, prowadząc Kołyszkę. Z jakiem to męstwem szedł na plac śmierci. Powiadali chabro szeł (szedł dzielnie, odważnie)”…
Edmund Callier był w trudnej sytuacji, gdy 1 czerwca dotarł do niego rozkaz objęcia obowiązków naczelnika wojennego województwa mazowieckiego, wydany…
„Piszę do pana przybity. Straciłem wszystkich przyjaciół i tylko cudem uratowałem się” – pisał Henryk Rougemont, uczestnik wyprawy morskiej, która…
Egzekucja księdza, kapucyna Agrypina Konarskiego wzburzyła mieszkańców Warszawy. „Oburzenie z powodu ostatnich egzekucyi, zwłaszcza stracenia księdza Konarskiego, jest tak powszechne…
Celem kolejnego przewrotu rządowego, jak to ujmował Oskar Awejde, jeden z członków powstańczych władz, było stłumienie anarchii. Miał to uczynić…
Arcybiskup Feliński, choć odcinał się od ruchu zbrojnego, od dłuższego czasu miał na pieńku z władzami Królestwa Polskiego, przede wszystkim…
Informacja o zaborze Kasy Głównej i ukradzionych milionach wywołała w Petersburgu prawdziwą wściekłość. „Na Boga – grzmiał car Aleksander w…
Wśród przedpowstańczych konspiratorów trudno było znaleźć konspiratora bardziej wierzącego w powodzenie zbrojnego zrywu. „Tu spotkałem Leona Frankowskiego, największego spośród nas…
Dwa miesiące minęły od wysłania pierwszych not dyplomatycznych w sprawie Polski. Odpowiedź Rosji także była dyplomatyczna –Petersburg nie wykluczał dalszych…
To miała być kolejna – tym razem wreszcie udana – powstańcza wyprawa z Galicji. By wspomóc gen. Zygmunta Jordana, Rząd…
Był jednym z pierwszych, który ruszył do powstania. Konrad Błaszczyński ps. Bończa, były oficer wojsk carskich, ruszył z Warszawy w…
Po serii niepowodzeń związanych z wyprawami kolejnych oddziałów przechodzących przez austriacką granicę, ta ekspedycja miała być starannie przygotowana. Na jej…
„Wydział nie myśli z powstania czynić krwawej manifestacji, osądza więc wszystkie jej szanse na zimno, z rozwagą i z góry…
Bolesław Dłuski ps. Jabłonowski chciał kontynuować działania zbrojne. Jego oddział nie walczył od maja. „Zmuszeni do ucieczki pod Stemplami, moskale,…
Po majowej bitwie pod Horkami, zakończonej porażką powstańców Romualda Traugutta, rozgłaszano plotki o jego śmierci. Przyszły dyktator jednak przeżył. „Rozproszonemu…
Już w kwietniu Wielki Książę Konstanty pisał do cara: „Coraz bardziej dochodzę do przekonania, że prędzej czy później będziemy musieli…
Słynny włoski rewolucjonista kilkakrotnie słowami wspierał powstanie. W lutym apelował do Europy: „Nie opuszczajcie Polski”, później snuł wielkie, choć fantastyczne…
Epstein pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny – przedsiębiorców, ale też posiadaczy majątków ziemskich. Do konspiracji należał już przed powstaniem, był…
Istnieją przekazy, że Sierakowski niemal do końca wierzył, że uniknie śmierci. „[Generał] Szamszin uwiadomił go o wyroku i dodał, że…
Kapitan Józef Trąmpczyński świetnie obmyślił miejsce do obrony. Jego dopiero co utworzony oddział liczył 240 powstańców, ale tylko stu strzelców…
Zapewne zabór Kasy Królestwa Polskiego przez powstańców był przełomowym wydarzeniem w życiu margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Ledwie kilka dni później, zdając…
Jego twarz możemy zobaczyć nie tylko na zdjęciach, ale także na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem jako komtura Tetingera…
Dla mjr. Karola Kality „Rębajły” musiał to być przykry widok. Doświadczony oficer miał przejąć dowództwo nad przybyłym niedawno z Galicji…
„Wzgórza po obu stronach tonące w dymie i ogniu, gdy 300 dział wypluwało swój żelazny grad na przeciwnika” – opisywał…
„Dnia 3 lipca odebraliśmy telegraficzne zawiadomienie ze Lwowa, że generał Wysocki wkroczył na Wołyń i niedaleko granicy stoczył zwycięską bitwę.…
„Wolność słowa i zdania jest jedną z kardynalnych zasad programu demokratycznego, który jest programem Rządu” – rzucił podczas spotkania powstańczego…
O tym, że zdobycie tego miasta jest kluczowe dla całej wojny, zdawali sobie sprawę obaj prezydenci. „Vicksburg jest kluczem. Wojna…
„Pod Wyrykami odznaczył się zimną krwią pułkownik szwajcarski Erlach, znajdujący się przy oddziale jako sprawozdawca wojenny z ramienia władzy wojskowej…
Bitwa pod Janowem do dziś budzi wielkie emocje. I to nie ze względu na jej przebieg. Kapitan Zygmunt Chmieleński napisał,…
„Istnieje legenda, że na decydujące posiedzenie ministerialne, które miało rozstrzygnąć o odpowiedzi rosyjskiej, Gorczakow (szef dyplomacji) przyniósł do wyboru dwa…
„Bił się w lewo, bił się w prawo/ Z różnem szczęściem, lecz ze sławą, [...] I tak walcząc w tej…
We Lwowie niewiele mogło się wydarzyć bez wiedzy i zgody księcia Adam Sapiehy. To on też grał najważniejszą rolę w…
„Otrzymałem plac boju, na którym znalazłem 28 moskiewskich trupów, do niewoli wziąłem 5, między nimi 1 oficera. Sam mam 4…
Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną. Kazimierza Mielęckiego, jednego z najważniejszych dowódców powstańczych, do grobu odprowadzało 52 księży i…
Romuald Traugutt bił się w powstaniu od maja, z różnym skutkiem. Były pułkownik wojsk carskich dołączył do insurekcji późno, później…
„Stanowcza w treści, łagodna co do formy” – tak prof. Stefan Kieniewicz scharakteryzował rosyjską odpowiedź na czerwcowe noty Francji, Anglii…
O tego typu przedsięwzięciach mówiło się wówczas – „półoficjalny”. Tyle że wydawcy pisma „Niepodległość”, którego pierwszy numer właśnie się ukazał,…
To zapewne najbardziej egzotyczna bitwa całego Powstania Styczniowego. Pułkownik Zygmunt Miłkowski sformował oddział w okolicy Tulczy na terytorium Imperium Osmańskiego,…
Ponoć pożegnanie margrabiego miało nieoczekiwany przebieg. „Policja, żandarmeria i wojsko rosyjskie, jak i organa rządu powstańczego zapewniły bezpieczne opuszczenie Królestwa.…
Zwycięska bitwa pod Kostangalią nad ponadpięciokrotnie większymi siłami rumuńskiego wojska nie zmieniła sytuacji oddziału płk. Zygmunta Miłkowskiego. Jego nieco ponaddwustuosobowy…
To miała być perfekcyjna zasadzka. I byłaby, gdyby nie psy. Pułkownik Tomasz Wierzbicki niewiele wcześniej objął dowództwo nad powstańczym oddziałem,…
Od końca czerwca oddział księdza Antoniego Mackiewicza liczący ok. dwustu ludzi przebywał w okolicach Poniewieża. Czerwony kapłan, jak go nazywano,…
Po tym, jak władzę na Litwie objął Michaił Murawjow „Wieszatiel”, sytuacja lokalnych powstańców stawała się coraz trudniejsza. „Oddziały nikły, kasa…
Większość powstańczych dowódców wywodziła się ze szlachty, ale z czasem zaczęły się tworzyć także oddziały dowodzone przez włościan. „Po opuszczeniu…
Aby przetrwać oddziały powstańcze musiały być niemal w ciągłym marszu, ale nawet na ich tle wyróżniała się partia Edmunda Calliera.…
W przypadku dowódców powstańczych to była sytuacja niespotykana. Roman Rogiński, ujęty z bronią w ręku, stanął przed sądem wojennym i…
Niezbyt często zdarzało się, by oddziały powstańcze koncentrowały się w jednym miejscu. Tym razem jednak „celem lustracyi oddziałów operujących w…
„Rząd Narodowy podaje do publicznej wiadomości, że ob. Władysław Czartoryski mianowany jest głównym ajentem dyplomatycznym Rządu Narodowego w Paryżu i…
Po odrzuceniu przez rząd rosyjski żądań Francji, Austrii i Anglii w sprawie zawieszenia broni i zwołania międzynarodowej konferencji w sprawie…
„Zmniejszyła się jeszcze bardziej potrzeba pism prywatnych, które w programie swoim nie postawiły sobie pracy w pewnym szczególnym kierunku, lecz…
Po sławnej bitwie pod Janowem, w której Zygmunt Chmieleński nie tylko pobił Rosjan, ale też zagarnął ogromny skarb, jego sława…
Zginął o 5 rano. Ponoć dopiero od 36 kuli, bo wyrok wykonano nie salwą, a pojedynczymi strzałami. Władysław Czarkowski do…
Ponoć ojciec marzył, by syn przejął po nim rodzinną farmę w stanie Michigan. Ale młody Henry miał zupełnie inny pomysł…
Powstańczy rząd długo zwlekał z ogłoszeniem orędzia, choć był do tego usilnie namawiany. „Okazanie się manifestu Rządu Narodowego miałoby wpływ…
„W przyzwoitych rodzinach, które potrafią otoczyć osadzanych nieletnich odpowiednią opieką” – brzmiał ukaz najwyższy wydany 1 sierpnia. Dotyczył schwytanych przez…
O jego śmierci pisał poeta. „Choć w ciemni cytadeli śmierć twa tajemnicą/ Którą zna tylko szatan, co cię dręczy w…
W swojej monumentalnej pracy Stanisław Zieliński wymienił ok. 1200 starć podczas Powstania Styczniowego. Większość z nich to ledwie utarczki. Tak…
Ledwie kilka dni potrzebował nowo mianowany naczelnik wojskowy podlaskiego i lubelskiego, by zacząć energiczne akcje zaczepne. Michał Heydenreich ps. Kruk…
Jeden z członków Rządu Narodowego lakonicznie skwitował dymisję jednego z najważniejszych i najenergiczniejszych dowódców powstańczych: „Zmęczony i upadły na duchu…
103 powstańców liczył oddział, który w nocy przekroczył granicę Królestwa Polskiego. Na jego czele stał major Jan Popiel ps. Chościakiewicz.…
„Okropne nieszczęście zdarzyło się dzisiaj w naszem mieście. O godz. 4 ¾ po południu dał się słyszeć straszny huk i…
„Zawsze bici i nieustannie ścigani przez nasze kolumny powstańcy nigdy aż dotąd nie mogli ogłosić zgodnie z prawdą rzeczywistego sukcesu.…
Wyjątkowa to sytuacja, by słynny rosyjski pisarz poświęcił opowiadanie polskiemu powstańcowi. „Migurskiego osądzono i skazano za ucieczkę na 1000 plag.…
To miała być śmierć za zdradę powstania. „Wydział jednomyślnie wydał odezwę do Domejki, skazując go na śmierć, gdyby chciał podpisać…
Powstanie Styczniowe i próba wywołania konfliktu w Europie to tylko jeden z aspektów aktywności Francji na arenie międzynarodowej. W tym…
Sztuka wycofywania się stała się jedną z najważniejszych umiejętności w przypadku większości oddziałów powstańczych. Dionizy Centkowski, były oficer w armii…
Żadna inna rewolucja nie dochowała się tak słynnego przedstawienia. Wolność wiodąca lud na barykady to też zapewne najsłynniejszy obraz Eugène’a…
Trudno o bardziej dosadny i gorzki komentarz do organizowanych z Galicji wypraw niż konkluzja austriackiego generała: „To wy żołnierze? Powstańcy?…
Ledwie po siedmiu bitwach Traugutt rozwiązał swój oddział. Nie widział sensu dalszej walki na Białorusi. Sam jednak nadal chciał uczestniczyć…
Choć Ludwik Mierosławski opuścił plac boju już w lutym i większość czasu spędzał w Paryżu, cały czas miał spore wpływy…
Niemal 48 godzin – 50 km marszu, nieudana zasadzka, bitwa i na koniec nocna jazda furmankami. Rankiem 17 sierpnia rozpoczęła…
Reakcje papiestwa na polskie zrywy nie zawsze była przychylna. W czerwcu 1832 roku, a więc już po upadku Powstania Listopadowego,…
W zajętej przez carskie wojska i kontrolowanej przez policję zaborcy Warszawie taką scenę trudno sobie wyobrazić. Oto w biały dzień…
Podpułkownik Władysław Eminowicz mylił tropy, jak mógł. W połowie sierpnia otrzymał on rozkaz Rządu Narodowego nakazujący powrót w Sandomierskie. „Wyruszyli…
Czasem nawet tak dociekliwy badacz jak Stanisław Zieliński, historyk i kierownik biblioteki Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, który dzięki mrówczej…
„Wiara w porządku, bez popłochu, trzymajcie się ostro!” – rzucił Dyonizy Centkowski. To były jego ostatnie słowa, chwilę później otrzymał…
Nie jest pewne, kto zawinił w bitwie pod Wirem. Wiadomo za to, kogo obwiniono za tę porażkę. Dwa dni po…
Wielkie zwycięstwo pod Żyrzynem przyniosło chwałę dowódcy Michałowi Heidenreichowi „Krukowi”, ale i ściągnęło na niego kłopoty. „Żyrzyn skonsternował też dowództwo…
Los wielkiego księcia jako namiestnika Królestwa był przesądzony. Już w lutym 1863 roku namawiano Konstantego, by złożył dymisję i opuścił…
„A w Sieradzkiej Ziemi/ Łokietkowej ziemi /Zniósł tam Moskwę Taczanowski /Z kosyniery swemi” – pisała poetka Maria Konopnicka. O polskim…
Petersburg nazywano miastem tramwajów. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku funkcjonowała tam największa sieć tego typu komunikacji na świecie, co…
Jan Bieńkowski, sztyletnik z Warszawy, przybył do Wilna z misją wykonania wyroku śmierci na Aleksandrze Domeyce, wydanego przez Rząd Narodowy.…
Po zwycięskiej bitwie pod Sędziejowicami, w której zginęło m.in. kilku synów arystokratycznych rodzin, gen. Edmund Taczanowski zdawał sobie sprawę, że…
W istocie to była ostatnia potyczka ostatniego większego oddziału na Białorusi. Powstańcze partie miały tu wyjątkowo trudne zadanie, bo ich…
Na pozór było to jedno z wielu spotkań cara Aleksandra. Na prywatnej audiencji przyjął on Mikołaja Milutina, brata ówczesnego ministra…
Przyszły pisarz miał nieco ponad 15 lat, gdy wybuchło powstanie. Już wcześniej zaangażowany w ruch konspiracyjny, nie wahał się ani…
Pojawiają się różne informacje na temat pojawienia się dwóch oddziałów powstańczych w okolicach Biłgoraja. Według jednej z wersji płk Kajetan…
Z bitwą tą wiążę się ponoć legenda. „Jeśli ktoś znajdzie się o północy w pobliżu Piasecznej Góry koło Zwierzyńca, może…
Osiem miesięcy z różnym powodzeniem walczył płk Józef Ramotowski „Wawer”, nim ostatecznie powiedział pas. „Przebywając w okolicy Augustowa z oddziałem…
To było pożegnanie wielkiego księcia z Warszawą. Na wyraźne wezwanie brata cara Aleksandra Konstanty wyjechał w sierpniu do Rosji. W…
„Jest to człowiek w sile wieku liczący mało co nad lat 30, zdolny oficer, człowiek pojedynczy i nie bawiący się…
Gra na czas – to był główny cel dyplomatycznej akcji Rosji. Car i jego współpracownicy chcieli przede wszystkim odsunąć potencjalne…
Ledwie 14 miesięcy wielki książę Konstanty pełnił funkcję namiestnika Królestwa Polskiego. Brat cara Aleksandra II przybył do Warszawy na początku…
„Pragnął śmierci, byleby ona kraj zbawiła – świadectwem jest toast, który wniósł na pożegnaniu, ruszając do boju. Staropolskim obyczajem, przyszli…
Czy był to błąd dowódcy, czy przemyślana, lecz ostatecznie mylna strategia? „Pozycję mieliśmy nie bardzo dobrą, przecież pod zasłoną boru…
„Mój ojciec był Polakiem, moja matka jest Niemką [...] mimo to zawsze czułem się Polakiem, nawet wtedy, kiedy nie rozumiałem…
To był już ostatni akord trwającej nieco ponad rok burzliwej historii. Ledwie w czerwcu 1862 roku margrabia Wielopolski wjeżdżał do…
„Co za widok! Co za wymowny odzew przeciw ciemiężcom! Co za pociecha, co za chwała dla (męczonych) ofiar! Rzym! Wszak…
„Dekretem z dnia 14 września generał Taczanowski za nieposłuszeństwo, zmarnowanie i samowolne opuszczenie oddziału i kraju, został zawieszony w urzędowaniu…
Już drugi raz Małogoszcz była terenem powstańczej bitwy. Pierwsze starcie, do którego doszło w lutym, było jednym z największych w…
Czasem trudno dokładnie prześledzić losy pomniejszych dowódców powstańczych oddziałów. Tak jest m.in. z Teofilem Witkowskim. Na pewno co najmniej od…
„W początkach września powstanie było w widocznym upadku. Ja jestem chory i tracący wiarę w swoją pożyteczność krajowi” – zeznawał…
To była naprawdę śmiała akcja. „Celem ukarania straży pogranicznej powiatu biebrzańskiego, nieustannie napastującej ludność okoliczną, major Brandt, który z polecenia…
„Rozmyślne spiskowanie przeciw sprawie publicznej” – napisał Ludwik Mierosławski w odpowiedzi na złożoną mu niemal miesiąc wcześniej propozycji. Rząd Narodowy…
Wielu Amerykanów mówi o niej rzeka śmierci. Zapewne niesłusznie, choć o znaczenie słowa chickamauga spory trwają do dziś. Ma ono…
Trzy dni, trzy bitwy, ok. 50 km marszu. Choć kpt. Zygmuntowi Chmieleńskiego za każdym razem udawało się wyprowadzić oddział z…
Walki we wrześniu przypominały czasem polowanie. Myśliwi to oddziały carskie, a zwierzyna – oddziały powstańcze. Wykorzystując okazję, potrafiły się mocno…
Nie ma stuprocentowej pewności, kiedy Traugutt wyjechał z Paryża. 24 września wystąpił do Komitetu Polskiego o zasiłki dla kilku oficerów.…
Stosunkowo łatwo było odsunąć od rządu Karola Majewskiego. „Wbrew ogólnie przyjętym sądom czerwoni doszli we wrześniu do władzy nie na…
„Władysław Rawicz nie należał do czołowych wodzów styczniowego powstania, nie dane mu było ani prowadzić zastępów na polach bitew, ani…
Tysiące stron zapisano już na temat stosunku chłopów do powstania. Mieli być i w dużej mierze byli siłą zrywu. Nie…
„Gdyby zbir, który grozi narodowi stryczkiem, Sybirem i knutem, nie widział wciąż przed sobą widma śmierci z rąk ludu, stopniowo…
Po nieudanym zamachu na gen. Fiodora Berga, do którego doszło 19 września, namiestnik Królestwa Polskiego zyskał dogodny pretekst do –…
Wybuch granatu początkowo nie wydał mu się specjalnie groźny. „Naraz czuję jakby silne uderzenie kijem w nogę, nawet niezbyt bolesne,…
Zapewne najdotkliwszą karą za zamach na namiestnika gen. Fiodora Berga była kontrybucja nałożona na stolicę Królestwa. „Warszawa jest od dwóch…
Nie wszystkie oddziały powstańcze walczyły z wojskiem carskim. Część – żandarmeria – miała przede wszystkim inne zadania: zbierania podatków, ale…
Był prostym gazdą, pasł owce w Tatrach Bielskich i Dolinie Kieżmańskiej. Opór i walka o swoje doprowadziły go na konferencję…
„Nowe to wzmaganie się szpiegostwa i moskiewskiego terroryzmu, którego najpotworniejsze wybryki stwierdza codziennie mnóstwo doniesień naszych urzędników bezpieczeństwa publicznego, znagla…
Doktor Berthold Hermani mógł się kazać grabarzem powstania lub przynajmniej przyczynić się do wielkiego kryzysu i masowych aresztowań. Był to…
To była jedna z głośniejszych publicznych egzekucji czasu terroru zarządzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Nowy znów mord publiczny popełnili Moskale…
Od chwili objęcia stanowiska namiestnika Królestwa Fiodor Berg nieustannie apelował o przysłanie mu większej liczby oddziałów. Jego zdaniem był to…
Są różne głosy na temat aresztowania Józefa Piotrowskiego, naczelnika Warszawy i jednej z najważniejszych osób podziemnych władz, oraz daty jego…
To już była ostatnia prosta na drodze do objęcia dyktatury. „Pożałowania godne zajścia z września były powodem, że dnia 10…
„Powinien zostawić włosy, żeby rosły jak Samsonowi w Biblii” – powtarzała jego matka. Do dziś mówi się, że drugiego tak…
W tych wydarzeniach było mnóstwo emocji i arogancji dowódcy. Kosztowały one śmierć przez powieszenie jednego z żołnierzy i były przyczyną…
Powstańcze władze, a przede wszystkim przedstawiciele stronnictwa Białych, cały czas miały nadzieję na militarną interwencję mocarstw zachodnich. Wiatry wyraźnie się…
„Opowiedzmy nie tylko o faktach z tej bohaterskiej wojny ludu, opowiedzmy także o ludziach. Nie tylko pułkownik Nullo, także i…
To był naprawdę długi i krwawy powstańczy dzień. Połączone oddziały płk. Kajetana Słupskiego i ppłk. Aleksandra Matuszewicza pierwszy raz zostały…
Niewielu powstańczych dowódców miało tak duże doświadczenie wojskowe jak ppłk Aleksander Matuszewicz, ale i on po bitwie pod Dobrą „tak…
To jedna z kluczowych chwil powstania. Oddajmy głos świadkowi: „Z wojskową punktualnością o godzinie 10-ej wszedł Traugutt [...]. W krótkich,…
To była jedna z najbardziej spektakularnych akcji warszawskiej konspiracji, choć nie przyniosła spodziewanego efektu. Namiestnik Królestwa Fiodor Berg w ramach…
Do dziś nie ma pewności, dlaczego Rząd Narodowy tak długo wahał się, czy skorzystać z usług doświadczonego pułkownika wojsk carskich.…
„Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych w 1863 roku. Nigdy nie tracił zimnej krwi; nikomu nie…
Zaciekła obrona trwała, dopóki powstańcom nie zabrakło nabojów. A i wtedy spróbowali się przebić, walcząc na bagnety. Nowy oddział pod…
Mniej więcej w tym czasie co oddział Dionizego Czachowskiego (patrz notka z 20 X) do województwa lubelskiego przybyły dwie powstańcze…
Był ofiarą terroru wprowadzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Żyjemy tu w najokropniejszem położeniu. Komisya śledcza ma sobie przepisanem, utrzymywać więzienia…
„Dziś 22 stycznia – rocznica wybuchu powstania styczniowego. Pamiętajmy, że na naszym cmentarzu parafialnym również spoczął taki bohater – Nikodem…
Projekt na pozór wydawał się awanturniczy, a nawet szalony. Polacy mieli stworzyć flotę korsarską działającą na morzach Bałtyckim i Czarnym.…
„Zawodnik nie może rzucać piłki lub podawać jej ręką innemu […]. Zawodnik nie może brać do rąk piłki z boiska…
„Osiągnąłem to, co chciałem: akt posłuszeństwa” – pisał namiestnik Fiodor Berg do cara w dniu, gdy na ulicach pojawiły się…
Ciekawe, że akurat w późną jesienią 1863 roku na emigracji pojawiły się aż dwa projekty morskie. Pierwszy – utworzenie floty…
„Bez Czerwonego Krzyża największe humanitarne osiągnięcie XIX w. nigdy nie zostało by podjęte” – napisał komitet noblowski, przyznając pierwszą w…
Już w maju miał mówić, że w walce szuka śmierci. „Przebija w nim niepokój i wyczekiwanie chwili powołania. On by…
To był już absolutnie ostatni akord krótkiej, lecz burzliwej kariery brata cara na stanowisku Namiestnika Królestwa Polskiego. Ostatniego dnia października…
To był zuchwały plan. Pułkownik Ludwik Żychliński po kilku tygodniach i odbudowaniu swojego oddziału „Dzieci Warszawy” (do ok. 2 tys.…
Niewiele było osób tak powszechnie znienawidzonych w Królestwie. Szef policji Fiodor Trepow zaskarbił sobie niechęć już przed powstaniem, rozbijając manifestacje…
„Cała więc wyprawa, która pochłonęła tyle pracy i kosztów (do 60 tysięcy złp), została marnie zgubiona” – pisał z rozgoryczeniem…
Do powstania ruszył pod koniec kwietnia z całą rodziną – dwoma synami, dwoma bratankami, zięciem i siostrzeńcem. Zginął podczas kolejnego…
Po odrzuceniu przez Rosję not dyplomatycznych mocarstw, temat interwencji w sprawie Polski praktycznie dogorywał, choć nadal nie można było odrzucić…
Nawet Rosjanie byli pełni podziwu dla jego dokonań i postawy. „Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych…
„Gdyby nie śmierć Rynarzewskiego, walka na Kurpiach długi czas byłaby jeszcze prowadzona” – pisał we wspomnieniach Zbigniew Chądzyński, jeden z…
Wśród powstańczych dowódców mało było aż tak skutecznych i zręcznych partyzantów, umiejących prowadzić małą wojnę. „Rudowski nie przestawał niepokoić wojska,…
Na pewno nie był prorokiem we własnym kraju. „Piszę z największą niechęcią, dlatego że gdyby Elias przyszedł do Polski po…
W zależności o relacji jej uczestników bitwa odbyła się – lub nie. Bez względu na to, kto pisze – pozostał…
Taką datę egzekucji dwóch zamachowców na generała policji w Warszawie podaje Nikołaj Berg, rosyjski dziennikarz i historyk powstania. Według członka…
„Rząd Narodowy widział się spowodowanym przedsięwziąć reorganizację w administracji m. stoł. Warszawy i kraju całego” – lakonicznie zapisano w ulotce…
„No soy culpable” ( „Jestem niewinna”) – to były jej ostatnie słowa. Dziś nie ma pewności, czy „Chipita” naprawdę popełniła…
„Więc przecież śmierć moja zmyje z nazwiska naszego plamę, którą rzucił na niego mój ojciec służbą swoją przeciwko ojczyźnie” –…
Mogło by się wydawać, że śmierć duńskiego władcy ma niewielki wpływ na sprawę polską. A jednak. „Wypadek ten stał się…
Rosyjska pętla coraz mocniej zaciskała się wokół wielu powstańczych oddziałów. Tak było choćby w obwodzie przasnyskim. „Napierani ze wszystkich stron…
W czasie powstania nieczęsto dochodziło do walk ulicznych. Tym razem udało się jednak powstańcom wciągnąć w zasadzkę rosyjskie oddziały. Połączone…
„W obu tych potyczkach, pod Rossoszą i Kolanem, tak oficerowie, jak żołnierze, bili się z równem męstwem, i to w…
W owym czasie niewielu doceniło wagę tego przemówienia. „Choć odrobinę wyrazić sens uroczystości w dwie godziny, tak jak pan to…
W tej krwawej i zaciętej bitwie najważniejsze było starcie o wzgórze. „O wzgórze to od tej chwili głównie się walka…
Podpisany przez cara akt ułaskawienia był już w drodze. To tylko przyspieszyło egzekucję. „Na rusztowaniu z całym spokojem wysłuchał wyroku…
Romuald Traugutt próbował uporządkować sprawy nie tylko w Królestwie Polskim i w zaborze rosyjskim, lecz także w pozostałych. Był do…
Niewiele jest wzmianek na temat użycia artylerii przez oddziały powstańcze. O ich produkcji czy zakupie nie można było nawet marzyć.…
„Widziałem śmierć w niemal każdej wyobrażalnej formie” – pisał później jeden z żołnierzy Unii, który udał się na pole bitewne.…
Generałowi Józefowi Haukemu-Bosakowi nie zbywało ani energii, ani śmiałości. „Dowiedziawszy się 20 listopada, że moskale w znacznych siłach wystąpili z…
„Sekretarzem Rządu, czyli, jakby go właściwie nazwać należało, sekretarzem stanu pozostał Józef Kalasanty Janowski, budowniczy z fachu. Przytem był to…
Ponoć we Lwowie był tylko przejazdem. „Razem z Sewerynem Elżanowskim (»ślepą kurą«), byłym Komisarzem pełnomocnym w Krakowie, miał zawiązać stosunki…
Trudno sobie wyobrazić bardziej pechową śmierć powstańczego dowódcy. „Przedwczoraj nasz pan komendant otrzymał kilka fur z prowiantem do obozu, w…
Anatol Deibler praktycznie nie miał innego wyjścia – nie było chyba w historii świata rodziny mającej tak długie tradycje w…
Ponoć w przeciwieństwie do syna był przeciwnikiem powstania. „Obok mnie stoi dziad, ogromny, dość otyły, z nachmurzonym czołem, patrzy na…
Romuald Traugutt energicznie zaprowadzał porządki nie tylko organizacji konspiracyjnej w Królestwie Polskim. „W chwili, gdy obejmował władzę, panował w Galicji…
„Po długiej obronie, gdy już zabrakło naboi, ujęty został wraz z towarzyszem Piotrowskim […]. Reszta towarzyszy, w liczbie 8, zdołała…
Ledwie dzień po zaprzysiężeniu mjr Karol Kalita „Rębajło” ruszył ze swoim oddziałem do boju. Wcześniej dał jednak swoim podkomendnym lekcję…
Ledwie dwa dni upłynęły od zaprzysiężenia, gdy powstańcy mjr. Karola Kality „Rębajły” musieli stanąć do boju. Dzień wcześniej dowódca otrzymał…
Wacław Przybylski był jedną osób najpilniej poszukiwanych przez władze carskie. „Czas był już wielki dla Przybylskiego, żeby opuścił Warszawę, bo…
„Nie do uwierzenia. Od dawna, może od 2 lat, pod nosem nas wszystkich spiskowcy zbierają się co dzień na dworcu…
Ledwie dwa dni minęły od wymuszonego wyjazdu z Warszawy naczelnika wydziału zagranicznego, gdy do dymisji podał się kolejny ważny członek…
