Styczeń 1863

08 I 1863

Nikt nie nazywa tego starcia kluczowym dla wojny secesyjnej, choć gdyby rajd Konfederatów okazał się skuteczny, mogłoby mieć wpływ na…

09 I 1863

Plan wyznaczony Marianowi Langiewiczowi przez Komitet Centralny Narodowy był ambitny. Zakładał opanowanie Zagłębia Staropolskiego i Gór Świętokrzyskich. Dlatego też w…

10 I 1863

Budowie pierwszej linii miejskiej kolei podziemnej towarzyszyły ogromne kontrowersje. „The Times of London” pytał: „czy londyńczycy, którzy za taką samą…

11 I 1863

„Śledztwo ukończono przeciw trzem Polakom, których oskarżono, że są ajentami komitetów rewolucyjnych w Londynie i Warszawie. Polaków tych z braku…

12 I 1863

Mógł Komitet Centralny Narodowy zarządzać organizacją powstania, ale wszyscy byli świadomi, że w chwili wybuchu zrywu, musi kierować nim Rząd.…

13 I 1863

Trudno zrozumieć sposób przeprowadzenia tej akcji. Zbigniew Padlewski – wyznaczony dzień wcześniej na wojskowego dowódcę powstania –  „wydał ogólne polecenie,…

14 I 1863

Choć wśród dat rozpoczęcia poboru najczęściej wymieniany był 14 stycznia, Komitet Centralny uznał, że branka odbędzie się później. Wszystko przez…

15 I 1863

240 patroli ruszyło w miasto dokładnie 30 minut po północy. Po dwóch policjantów i trzech żołnierzy. Do mieszkań pukali ci…

16 I 1863

„Centralny Narodowy Komitet ogłasza kraj cały w stanie wyjątkowym, nakazuje wszystkim prawym synom Ojczyzny bronić się do upadłego od poboru,…

17 I 1863

„Padlewski raczej przypominał widmo niż człowieka” – pisał Awejde o przewidywanym wodzu powstania. Jeszcze 14 stycznia wieczorem Zygmunt Padlewski, powołując…

18 I 1863

Cztery dni przed wybuchem powstania właściwie nic nie układało się tak jak trzeba. Najbardziej brakowało broni – o trudnej sytuacji…

19 I 1863

Ta nominacja wzbudzała ogromne kontrowersje. „Z jego przyjazdem do Polski i oddaniem mu władzy rozbije się jedność w narodzie, potworzą…

20 I 1863

Nawet w tych najbardziej gorących dniach, gdy wiele zależało od zachowania absolutnej dyskrecji, nie wszyscy potrafili utrzymać język za zębami.…

21 I 1863

Od początku było pewne, że Ludwik Mierosławski nie obejmie władzy dyktatorskiej w dniu rozpoczęcia powstania. Generał przebywał w Paryżu, a…

22 I 1863

„Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił jej zadać cios stanowczy – porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej…

23 I 1863

Płock miał być najważniejszy. Po zdobyciu miasta miał do niego przybyć rząd powstańczy i ujawnić się. Plan był wykonalny, przyznawał…

23 I 1863

Pośpiech, w jakim ustalano termin powstania, spowodował, że informacje o dacie rozpoczęcia zrywu nie wszędzie dotarły. Tak było m.in. w…

24 I 1863

„Noc św. Bartłomieja nie udała się” – donosił carowi Wielki Książę Konstanty. Namiestnik Królestwa Polskiego nawiązywał do rzezi hugenotów dokonanej…

25 I 1863

Początek powstania, choć z punktu widzenia spiskowców nieudany, musiał wzbudzić mocne zaniepokojenie w carskiej armii, skoro już dwa dni później…

25 I 1863

Przedstawiciele rządu od 22 stycznia przebywający w Kutnie nie mieli możliwości podejmowania decyzji, byli także odcięci od bieżących informacji. Dopiero…

26 I 1863

Ubogie mieszkanko przy ul. Mouffetard w jednej z najstarszych dzielnic Paryża, pamiętających jeszcze czasy rzymskie. Tam Ludwik Mierosławski otrzymał propozycję…

27 I 1863

Prusy od dłuższego czasu z niepokojem przyglądały się „polityce pojednania” Polaków i Rosjan w Królestwie Polskim. „Że myśmy nie życzyli…

28 I 1863

To był być może pierwszy bestialski akt carskich żołnierzy w czasie powstania. Dowódca rosyjskiego oddziału płk Józef Sierzputowski od dłuższego już…

29 I 1863

„Wzywamy więc Litwę i Żmujdź do powstania, którego pierwszym aktem ma być natychmiastowe uwłaszczenie włościan” – tak kończyła się odezwa…

30 I 1863

Cztery dni upłynęły od przedstawienia Ludwikowi Mierosławskiemu propozycji dyktatury do finalizacji rozmów. Według niektórych źródeł generał stawiał sporo warunków „Jenerał…

31 I 1863

W nocy z 30 na 31 stycznia spiskowcy z Łodzi i okolic zebrali się w lesie radogoskim, pod rosnącym do dziś dębem Kosynier.…

Luty 1863

1 II 1863

To był niezwykle śmiały atak, a do powodzenia zabrakło niewiele. „Widząc, że nieprzyjaciel zamierza nocować i dopiero następnego dnia uderzyć na…

2 II 1863

Węgrów, miasto na północno-wschodnim krańcu Mazowsza, w pierwszych dniach powstania stał się jedynym z najważniejszych ośrodków zrywu. W miasteczku i jego okolicach zgromadziło się…

3 II 1863

Ta bitwa zainspirowała poetów. „I zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/…

4 II 1863

Był jednym z pierwszych ważnych działaczy konspiracyjnych, którzy zginęli w powstaniu. „Godlewski jakby szukając śmierci, stanął w jednem z okien…

5 II 1863

„Dla formy” – tak wydanie tej odezwy określił szef Komisji Wykonawczej Rządu Narodowego. Słowa były oczywiście szczytne. „DO BRACI RUSINÓW!…

6 II 1863

To było największe starcie całego powstania. „Rozpacz i gniew miota nami, że trzeba się cofać, gdy rano jeszcze tak pewni…

7 II 1863

O tej bitwie często się pisze jako o nowatorskiej, bo powstańcy użyli w nim pociągu opancerzonego. Rzeczywiście, oddział Apolinarego Kurowskiego skorzystał…

8 II 1863

Wstępne rozmowy na temat porozumienia między Rosją i Prusami rozpoczęły się ledwie kilka dni po rozpoczęciu powstania. Z inicjatywą wystąpił…

9 II 1863

Mianowany dyktatorem powstania Ludwik Mierosławski wyjechał z Paryża do Polski 7 lutego, ledwie dwa dni później do Królestwa ruszył drugi…

10 II 1863

„Tylko na kosy liczyć możemy. Jedne kosy dotychczas wywalczyły zwycięstwo i wywalczą niepodległość” – pisał w imieniu rządu Stefan Bobrowski,…

11 II 1863

Po bitwie siemiatyckiej, największym starciu styczniowego zrywu, oddziały powstańcze się rozdzieliły. Roman Rogiński i Walenty Lewandowski ruszyli ku puszczy białowieskiej. Krok…

12 II 1863

W cieniu Łysej Góry i świętokrzyskiego klasztoru Marian Langiewicz postanowił zreorganizować swoje oddziały. „Widok tego wojska polskiego wcale nie był imponujący.…

13 II 1863

Szybko pozbierał się Roman Rogiński wraz z oddziałem po ciężkiej przeprawie w Królowym Moście, podczas której stracił kilkunastu ludzi i większość…

14 II 1863

„A tchórze, a do boju! zwyciężyć lub umrzeć, a wstydźcie się!” – te słowa musiały wywrzeć duże wrażenie. Na powstańców…

15 II 1863

Polacy od lat z podziwem patrzyli na Włochów i ich dążenia do wyzwolenie i zjednoczenia. Dla Czerwonych i ich zwolenników Giuseppe Garibaldi…

16 II 1863

Dla stronnictwa Białych w Krakowie, wcześniej z dużą rezerwą traktującego powstanie, ta depesza musiała być wstrząsem. Książę Władysław Czartoryski, przywódca Hotelu…

17 II 1863

Wszystko miało wyglądać zupełnie inaczej. Ludwik Mierosławski planował przekroczenie granicy w powiecie brodnickim, w którym miał dobre układy. Po obu stronach granicy…

18 II 1863

Nie jest do końca pewne, którego dnia odbyła się ta bitwa. Padają daty od 16 do 18 lutego. Różnie wskazuje…

19 II 1863

„Na koniec nadszedł 19 Lutego! Dzień śmierci dla tylu bohatyrów, dzień żałoby dla tylu matek, lecz zarazem i dzień chwały dla Polski!”…

20 II 1863

„Powstanie przybrało charakter narodowy” – napisał cesarz Napoleon III. List skierował do swojego ambasadora w Petersburgu, ale w rzeczywistości był przeznaczony dla samego…

21 II 1863

„Jak się najemy, to Moskalom skórę wytatarujemy” – miał rzec Ludwik Mierosławski i mimo sygnałów, że rosyjskie wojska są już blisko,…

22 II 1863

Ledwie sześćdziesięciu powstańców zebrał Ludwik Mierosławski po klęsce pod Nową Wsią. Z nimi przybył do obozu Kazimierza Mielęckiego, dowódcy wojskowego województwa…

23 II 1863

Smutny to musiał być odwrót. Ledwie tydzień wcześniej Ludwik Mierosławski, dyktator powstania, wkroczył do Królestwa Polskiego. W ciągu siedmiu dni poniósł…

24 II 1863

Choć Marian Langiewicz wiedział o nadchodzących Rosjanach, to jednak ich poranny atak był dla niego zaskoczeniem. „To też wielkie wrażenie [...]…

25 II 1863

Warszawa z zasady miała być wolna od walk – tak postanowił Rząd Narodowy. Istotnie, w mieście nie doszło do większych starć. Nie…

26 II 1863

To była ostatnia bitwa jednego  najbardziej brawurowych dowódców powstania – Romana Rogińskiego. „Kołujemy ciągle, wreszcie jednej nocy zatrzymuję się w Borkach…

27 II 1863

W tych dniach w Warszawie mała iskra mogła rozpalić wielki ogień. 27 lutego stał się nią –według rosyjskiego dziennikarza i kronikarza powstania Nikołaja…

28 II 1863

Powstanie bardzo często przypominało polowanie. Rosyjskie wojsko tropiło i ścigało polskie oddziały, próbując je rozbić. Czasem jednak to ścigający stawał się…

Marzec 1863

1 III 1863

Na początku powstania Teodor Cieszkowski walczył w oddziale Apolinarego Kurowskiego. Jako dowódca kosynierów wsławił się brawurowym atakiem na Sosnowiec, gdzie powstańcy…

2 III 1863

„Raport o tej bitwie złożył Komitetowi komisarz Frankowski. Wywarł on fatalne wrażenie. Był to już nie pierwszy wypadek sporu o dowództwo, który…

3 III 1863

Roman Rogiński, jeden z bardziej błyskotliwych dowódców powstańczych, długo wymykał się rosyjskiej pogoni. „I moja również fatalna wybiła godzina. Chłopstwo z popem na…

4 III 1863

Od pewnego czasu Marian Langiewicz prowadził swój oddział w stronę granicy austriackiej, mając nadzieję, że kiedy będzie w jej pobliżu, wreszcie doczeka…

5 III 1863

„Popamiętają Moskale/ Jak dostali w skórę w Skale” – śpiewano później. To fragment słynnej powstańczej piosenki Jak to na wojence ładnie, kiedy…

6 III 1863

To były dni, gdy polityka przesłoniła walkę. Wyrwawszy się z rosyjskiego okrążenia Langiewicz ze swoimi żołnierzami przybył do Goszczy, wsi leżącej…

7 III 1863

„Dwóch Lelewelów zabito, a może nawet trzech, a mimo to Lelewel dowodzi bandą w gub. Lubelskiej” – pisał wielki książę Konstanty do brata, cara…

8 III 1863

23 lutego Ludwik Mierosławski opuścił Królestwo Polskie. Działania wojenne rozpoczął ledwie tydzień wcześniej, poniósł dwie klęski. Jego wyjazd powszechnie uznano…

9 III 1863

„W tej krytycznej chwili Padlewski dopadł do kosynierów, schwycił ich sztandar i osobiście poprowadził do ataku. Żwawo ruszyli naprzód – pisał o szarży…

10 III 1863

Najpóźniej 8 marca Marian Langiewicz otrzymał propozycję objęcia dyktatury. „Dnia 8. marca przybył do obozu Ostoja Kołaczkowski z wysłannikami Ławy krakowskiej i ci…

11 III 1863

Jeśli wierzyć Nikołajowi Bergowi, rosyjskiemu dziennikarzowi i kronikarzowi powstania, bitwa rozpoczęła się przez przypadek. Po wielu dniach kluczenia i ucieczki Zygmunt…

12 III 1863

„Wszelkie dotychczasowe istniejące władze cywilne i wojskowe jakiegokolwiek pochodzenia niniejszym dekretem rozwiązuję” – napisał Marian Langiewicz w pierwszym piśmie po…

13 III 1863

„Zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/ By resztę braci zasłonić się…

14 III 1863

Jego walka skończyła się w Feliksowie niedaleko Broku. Benedyktowicz miał ledwie 18 lat, gdy przyłączył się do powstańczego oddziału. Feralnego…

15 III 1863

Świetnie uzbrojone i wyekwipowane oddziały pod doświadczonymi dowódcami wkraczające do Królestwa z Galicji – to miało odmienić oblicze powstania. Tak…

16 III 1863

W drugiej połowie lutego w powiecie trockim, 30 km od Kowna, sformowano niewielki oddział powstańczy. Zorganizował go leśnik i naczelnik…

17 III 1863

Choć po ogłoszeniu dyktatury Mariana Langiewicza liczebność jego oddziału wzrosła do ok. 3 tys. ludzi, to jego sytuacja nie była…

18 III 1863

Mimo zwycięstwa pod Chrobrzem w obozie dyktatora Mariana Langiewicza daleko było do euforii. „W armii dyktatora zaszły zamieszki i nieporozumienia…

19 III 1863

Musiała to być niezwykle gorąca i dramatyczna noc. Późnym wieczorem po bitwie pod Grochowiskami dyktator powstania Marian Langiewicz wezwał swoich…

20 III 1863

Gdy Stefan Bobrowski, jeden z najzręczniejszych działaczy czerwonych z obalonego wraz utworzeniem dyktatury Tymczasowego Rządu Narodowego, jechał do Krakowa, miał nadzieję negocjować…

21 III 1863

To był czarny dzień dla oddziałów powstańczych. Gdy w Krakowie Tymczasowy Rząd Narodowy z powrotem przejmował władzę po upadku dyktatury Langiewicza, trzy…

23 III 1863

Na początku marca Napoleon III zaproponował Austrii sojusz, na mocy którego Polska zostałaby odbudowana pod władzą Habsburgów. Austria nie połknęła…

24 III 1863

Ciągła ucieczka musiała się tak skończyć. Pułkownik Walenty Lewandowski, naczelnik wojskowy Podlaskiego, próbował się odgryzać Rosjanom. „Pod karczmą Zielonką, niedaleko…

25 III 1863

„Dnia 25. marca o godzinie w pół do dziewiątej rano opuszczaliśmy Tamizę, wjeżdżając na pełne morze” – pisał we wspomnieniach dowódca wyprawy…

26 III 1863

„Drugim dowódcą, który miał się teraz odznaczyć jako wybitny partyzant, był Konstanty Ramotowski (Wawer), [...] posłany w bezczynne dotąd woj. augustowskie…

27 III 1863

Rządowy „Dziennik Powszechny” donosił: „Oprócz znacznej liczby ranionych i ujętych buntownicy zostawili na placu boju 120 ludzi. [...] Wojsko nie poniosło…

28 III 1863

Wielki i kosztowny plan dostarczenia broni drogą morską na Litwę upadł już po kilku dniach, gdy statek „Ward Jackson” wiozący ładunek…

29 III 1863

Miał ledwie 25 lat, ale do powstańczej pracy wziął się z ogromnym zapałem. Bolesław Kołyszko był studentem na uniwersytecie w…

30 III 1863

„Tylko dalsze to trwanie może dać negocjatorom dyplomatycznym podstawę dość silną, aby coś trwalszego i bezpiecznego zbudować, lub konieczność wojny wykazać.…

31 III 1863

Konstantemu Ramotowskiemu „Wawrowi” ledwie na kilka dni udało się zmylić carską pogoń. Po pierwszej potyczce, przejściu Narwi i spaleniu tam mostu…

Kwiecień 1863

1 IV 1863

„Powstańcy uderzyli na stacyę kolei żelaznej w Kozłowej Rudzie i znieśli tamtejszą załogę złożoną z 80 żołnierzy. Pod wieczór wysłano tam osobnym pociągiem…

2 IV 1863

Z deszczu pod rynnę – tak można określić powstańczą drogę oddziału „Wawra”. Józef Ramotowski postanowił przedostać się w Augustowskie przez województwo grodzieńskie.…

3 IV 1863

Aresztowanie przez Austriaków Mariana Langiewicza było wielkim ciosem dla powstania, ale wywołało też skandal obyczajowy. Kraków aż huczał od plotek.…

4 IV 1863

Dla Józefa Oxińskiego, jednego z najprężniejszych dowódców powstania, udział w zrywie zaczął się od falstartu. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku na…

5 IV 1863

„14 oddziałów i ok. 10 tys. ludzi” – taką informację przekazał gen. Ignacy Kruszewski brytyjskiemu agentowi przybyłemu do Krakowa. Takie oddziały…

6 IV 1863

Nawet najbardziej propolscy z brytyjskich parlamentarzystów nie zakładali zbrojnego zaangażowania Anglików w Polsce. „Nie żądam – wołał w czasie lutowej debaty w parlamencie Pope…

7 IV 1863

„W bitwie pod Cytowianami zginął młody obywatel Cytowicz, dymisjonowany oficer. Był on jednym z najczynniejszych członków naszej organizacji, gorący, żądny walki, krwią…

8 IV 1863

Dwóch tygodni potrzebował Marcin Borelowski „Lelewel”, by zbudować nowy oddział i wrócić do walki. „Do oddziału, który wyruszył 8 kwietnia do…

9 IV 1863

Aleksander Andruszkiewicz wybrał dobrą pozycję do przyjęcia bitwy. Pod Lokajciami partyzanci znaleźli się dwa dni wcześniej. Dowódca był niezwykle doświadczonym…

10 IV 1863

Jeśli wierzyć doniesieniem krakowskiego „Czasu”, Cieszkowski został bestialsko zamordowany. „Podamy wam tylko jedno nazwisko, nazwisko firmowe towarzystwa wszelkich okrucieństw [...]…

11 IV 1863

Ludwik Narbutt był jednym z pierwszych, którzy sformowali swój oddział na Litwie, w powiecie lidzkim. „Był on jednym z najdzielniejszych partyzantów powstania. Partyzantki…

12 IV 1863

„Drugiego Bobrowskiego już rewolucja nie miała” – pisał po jego śmierci Oskar Awejde, członek Rządu Narodowego. To była zresztą niemal…

13 IV 1863

To mogła być jedna z najbardziej spektakularnych akcji całego powstania. „W cytadeli zawiązał spisek w porozumieniu z siedzącym obok niego Bronisławem Szwarcem,…

14 IV 1863

Historia oddziału „Dzieci Warszawy” była krótka i krwawa. Major Walery Remiszewski za zgodą Rządu Narodowego zaczął go formować pod koniec marca.…

15 IV 1863

Po aresztowaniu przez Austriaków Langiewicz nie zamierzał siedzieć bezczynnie. Były już dyktator powstania ponoć próbował uciec z więzienia, chcąc wrócić do…

16 IV 1863

„Na co wam broń? Z kijami zdobędziecie na Rosjanach karabiny, z karabinami armaty, a z tym Modlin i Warszawę” – miał rzucić Leon Frankowski, gdy…

17 IV 1863

Długo trwały dyplomatyczne zabiegi, negocjacje i rozmowy, nim Anglia, Francja i Austria zdecydowały się wspólnie wywrzeć na Rosję presję w sprawie Powstania Styczniowego.…

18 IV 1863

Francja, mimo wielkich planów (mówiono nawet o odbudowie Polski), nie udzieliła militarnej pomocy powstaniu. W polskim zrywie uczestniczyło za to co najmniej…

19 IV 1863

Michalski dowodził oddziałem w zastępstwie, gdy podczas nocnego marszu w pobliżu Wąchocka spotkał się z „kolumną moskiewską trzy razy liczniejszą”. Nie stracił jednak…

20 IV 1863

Mało który z powstańczych dowódców miał tak dużo wiedzy o zasadach walki partyzanckiej. „Narbutt bowiem na sposób kaukazki, dla zmylenia pogoni, miał…

21 IV 1863

Do aresztowania jednego z najważniejszych organizatorów i dowódców powstania doszło przypadkowo na wiejskiej drodze. Padlewski jechał bryczką przyjąć pod swoją komendę…

22 IV 1863

Choć Dionizy Czachowski nie miał doświadczenia wojskowego, wkrótce stał się jednym z najlepszych dowódców powstańczych. Polacy nazywali go biczem Bożym na…

23 IV 1863

Przypadek zdecydował, że udało się uniknąć zasadzki. Rosjanie próbowali okrążyć oddział mjr. Aleksandra Litticha. „Dnia 23 kwietnia rano odebrałem wiadomość,…

24 IV 1863

    Śmierć poety sławili poeci. Wincenty Pol pisał: Duchowych natchnień Synu – wierne Polski dziecię Jako czułeś w pieśni…

26 IV 1863

„Nie sposób odmalować entuzjazmu panującego w oddziale; Young [Junck] był wspaniały, zatknął swoją policyjną czapkę (kepi) na ostrzu szabli i…

27 IV 1863

Walery Wróblewski, jeden z najwybitniejszych powstańczych dowódców, późniejszy bohater Komuny Paryskiej, nie od razu dał się wciągnąć do walk powstańczych.…

28 IV 1863

To był cios w samo serce powstańczej konspiracji w zaborze pruskim. Tego dnia policja wkroczyła do pałacu Jana Kantego Działyńskiego.…

29 IV 1863

„Zdrada” – to słowo często pada w opisach tej bitwy. „Przede wszystkim Young [Junck] został podle zdradzony przez dowódcę kolumny…

30 IV 1863

Obóz powstańczy w lasach szeszolskich między Wiłkomierzem a Wilnem, założony został już zimą 1863 roku. Tam zbierali się powstańcy walczący…

Maj 1863

1 V 1863

„A, Murawjow zuch. Wiesza, rozstrzeliwuje. Daj mu Boże zdrowie” – pisano o nim w Moskwie. Nowy generał gubernator Litwy miał…

2 V 1863

To był jeden z najgłośniejszych zamachów sztyletników. Jego ofiarą stał się znany dziennikarz prorządowego „Dziennika Powszechnego” Józef Miniszewski, piszący obelżywe…

3 V 1863

To jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci Powstania Styczniowego. Czerwoni grozili mu śmiercią, część późniejszych badaczy widziała w nim carską „piątą…

4 V 1863

To miała być bitwa na dobry początek. „Szybko i z pomyślnym skutkiem postępowało tworzenie nowego oddziału pod kierunkiem Mystkowskiego, który…

5 V 1863

„Europa nie dała do tej pory Polsce nic, oprócz mało ważnych not dyplomatycznych, mitingów i platonicznych sympatii. My, Włosi, powinniśmy…

6 V 1863

To być może jedno z najświetniejszych zwycięstw Polaków w postaniu, choć, niestety, niewykorzystane. „Powstańcy w tej bitwie szli na bagnety…

7 V 1863

„Wojska nasze, zająwszy 8 mil szerokości, przeszły 15 mil z południa ku północy [...] wszędzie lud witał ich jak zbawców”…

8 V 1863

To było ostatnie starcie krótkiej kampanii partii Edmunda Taczanowskiego, uzbrojonej w Wielkopolsce i liczącej ponad tysiąc powstańców. Po zwycięstwie pod…

9 V 1863

Decyzja o dacie rozpoczęcia powstania na Rusi została podjęta 8 kwietnia. Termin wyznaczono na 9 maja, a naczelnym wodzem miał…

10 V 1863

Ta decyzja miała pokazać zarówno w kraju, jak i za granicą, że władza powstańcza jest stabilna. „Dla nadania mu jeszcze…

11 V 1863

W województwie mohylewskim (na dzisiejszej Białorusi) powstanie trwało ledwie kilka dni. Plan był niezwykle ambitny. Naczelnik wojskowy województwa, były oficer…

12 V 1863

Ledwie dwa dni trwała ostatnia kampania Antoniego Jeziorańskiego. Generał rozpoczął walkę już w styczniu, później był podkomendnym gen. Mariana Langiewicza.…

13 V 1863

„Zaraz potem Śmierć Narbutta, w którą długo nie chciano wierzyć, nowym ciosem dotknęła powstanie litewskie” – pisał w pamiętniku powstaniec…

14 V 1863

Zwykle to Moskale ścigali oddziały powstańcze. Według Stanisława Zielińskiego, autora Bitew i potyczek 1863–1864, tym razem to powstańcy przez pewien…

15 V 1863

Padlewski był jednym z pierwszych powstańczych dowódców, na którym wykonano wyrok śmierci. „Dnia 15 maja 1863 r., godzina 2 i…

16 V 1863

„Cały kierunek działań dyplomatycznych ma pozostać po wyłącznym nadzorem i odpowiedzialnością W. Ks. Mości” – pisano pod koniec kwietnia w…

17 V 1863

Traugutt, największy symbol powstania, nie spieszył się, by do niego przystąpić. „Powstania nikomu nie doradzałem, przeciwnie, jako były wojskowy widziałem…

18 V 1863

Podczas formowania Oddziału Lwowskiego mnóstwo było entuzjazmu i uniesień. „Przez srebrną wstęgę rzeki, przez koronki krzewów patrzyliśmy na chłopców naszych,…

19 V 1863

Oddziałowi mjr. Jana Żalplachta ps. Zapałowicz mimo udanej potyczki poprzedniego dnia (patrz kalendarium 18 V) nie udało się odskoczyć od…

20 V 1863

120 powstańców i ledwie osiemnaście karabinów – na czele tak uzbrojonego oddziału wkroczył do Królestwa Marcin Borelowski „Lelewel”, jeden z…

21 V 1863

Pułkownik Józef Ramotowski „Wawer” musiał mocno zaleźć za skórę Rosjanom, skoro w Augustowskiem wysłano przeciwko niemu aż siedem rot (ok.…

22 V 1863

Na Wołyniu powstańcy od początku borykali się z ogromnymi przeszkodami różnej natury. Nie inaczej było z oddziałem formowanym w okolicach…

23 V 1863

„Usunięcie rządu okazało się dziecinnie łatwe” – pisał prof. Stefan Kieniewicz o majowym przewrocie we władzach powstańczych. Wrzenie wśród Czerwonych…

24 V 1863

Pod koniec kwietnia w województwie lubelskim powstanie zdawało się rozgorzeć nowym ogniem. W różnych miejscach województwa zaczęły się formować nowe…

25 V 1863

Józef Oxiński, dowódca powstańczego oddziału, gorzko wspominał to starcie. „W bitwie tej, poza stratami w ludziach i porzuconej broni po…

26 V 1863

To był już praktycznie ostatni akord powstania na Rusi. Generał Edmund Różycki wkroczył na Wołyń na początku maja na czele…

27 V 1863

Wystarczyło przejąć rządowe pieczęcie, by zagarnąć powstańczą władzę. Tak postąpili kilka dni wcześniej Czerwoni. Dotychczasowy Rząd Narodowy co prawda zastanawiał…

28 V 1863

Mimo ciągłych niepowodzeń płk Teofil Łapiński nie składał broni, próbując dostarczyć przynajmniej część wiezionej broni i amunicji powstańcom na Litwie.…

29 V 1863

„Zdaje mi się, że popołudniu przyszedł do mnie Awejde, przyniósł odpowiedź nowego Rządu, formalną, opatrzoną pieczęcią, na nasz list zbiorowy[...].…

30 V 1863

Trzeba było niemal miesiąca, by Polacy w Wielkopolsce odbudowali komitet pomocy powstaniu. Pierwszy, pod przewodnictwem arystokraty hrabiego Jana Działyńskiego, został…

31 V 1863

Edmund Callier był jednym z najzręczniejszych powstańczych dowódców. Jak mało kto umiał ujść z zasadzki, zadając przy tym wrogowi poważne…

Czerwiec 1863

1 VI 1863

Relacje z tego wydarzenia są tak dramatyczne, że aż trudno w nie uwierzyć. „Z całego pociągu, w którym 600 żołnierzy…

2 VI 1863

Bywały chwile, gdy powstańcze oddziały miały czas na odpoczynek i szkolenie. Tak było m.in. z partią gen. Onufrego Duchińskiego i…

3 VI 1863

„Pragnąc dowieść Polakom, że rząd ich się nie obawia, zająłem się niezwłocznie rozpatrzeniem wyroków na ważniejszych przestępców […]. Zacząłem od…

4 VI 1863

Jedną z charakterystycznych cech oddziałów powstańczych była ich nietrwałość. Partie łączyły się i dzieliły, zwykle przy okazji bitew, czasem z…

5 VI 1863

Ledwie dwa dni upłynęły od stracenia ks. Stanisława Iszory, gdy przed plutonem egzekucyjnym w Wilnie postawiono kolejnego duchownego, Rajmunda Ziemackiego,…

6 VI 1863

Jeśliby sporządzić ranking polskich napadów stulecia, zabór Kasy Głównej Królestwa Polskiego bez wątpienia byłby w tym zestawieniu bardzo wysoko. Akcja…

7 VI 1863

Mimo braku reakcji Zachodu na wybuch powstania nadzieja na interwencję mocarstw nie gasła. Plany, zwłaszcza snute przez Napoleona, były imponujące,…

8 VI 1863

Nie pomogła interwencja u dworu carskiego, nie pomógł list innego z powstańczych dowódców biorącego całą winę na siebie. Generał-gubernator Litwy…

9 VI 1863

„Żołnierze sami dziwili się, prowadząc Kołyszkę. Z jakiem to męstwem szedł na plac śmierci. Powiadali chabro szeł (szedł dzielnie, odważnie)”…

10 VI 1863

Edmund Callier był w trudnej sytuacji, gdy 1 czerwca dotarł do niego rozkaz objęcia obowiązków naczelnika wojennego województwa mazowieckiego, wydany…

11 VI 1863

„Piszę do pana przybity. Straciłem wszystkich przyjaciół i tylko cudem uratowałem się” – pisał Henryk Rougemont, uczestnik wyprawy morskiej, która…

12 VI 1863

Egzekucja księdza, kapucyna Agrypina Konarskiego wzburzyła mieszkańców Warszawy. „Oburzenie z powodu ostatnich egzekucyi, zwłaszcza stracenia księdza Konarskiego, jest tak powszechne…

13 VI 1863

Celem kolejnego przewrotu rządowego, jak to ujmował Oskar Awejde, jeden z członków powstańczych władz, było stłumienie anarchii. Miał to uczynić…

14 VI 1863

Arcybiskup Feliński, choć odcinał się od ruchu zbrojnego, od dłuższego czasu miał na pieńku z władzami Królestwa Polskiego, przede wszystkim…

15 VI 1863

Informacja o zaborze Kasy Głównej i ukradzionych milionach wywołała w Petersburgu prawdziwą wściekłość. „Na Boga – grzmiał car Aleksander w…

16 VI 1863

Wśród przedpowstańczych konspiratorów trudno było znaleźć konspiratora bardziej wierzącego w powodzenie zbrojnego zrywu. „Tu spotkałem Leona Frankowskiego, największego spośród nas…

17 VI 1863

Dwa miesiące minęły od wysłania pierwszych not dyplomatycznych w sprawie Polski. Odpowiedź Rosji także była dyplomatyczna –Petersburg nie wykluczał dalszych…

18 VI 1863

To miała być kolejna – tym razem wreszcie udana – powstańcza wyprawa z Galicji. By wspomóc gen. Zygmunta Jordana, Rząd…

19 VI 1863

Był jednym z pierwszych, który ruszył do powstania. Konrad Błaszczyński ps. Bończa, były oficer wojsk carskich, ruszył z Warszawy w…

20 VI 1863

Po serii niepowodzeń związanych z wyprawami kolejnych oddziałów przechodzących przez austriacką granicę, ta ekspedycja miała być starannie przygotowana. Na jej…

21 VI 1863

„Wydział nie myśli z powstania czynić krwawej manifestacji, osądza więc wszystkie jej szanse na zimno, z rozwagą i z góry…

22 VI 1863

Bolesław Dłuski ps. Jabłonowski chciał kontynuować działania zbrojne. Jego oddział nie walczył od maja. „Zmuszeni do ucieczki pod Stemplami, moskale,…

23 VI 1863

Po majowej bitwie pod Horkami, zakończonej porażką powstańców Romualda Traugutta, rozgłaszano plotki o jego śmierci. Przyszły dyktator jednak przeżył. „Rozproszonemu…

24 VI 1863

Już w kwietniu Wielki Książę Konstanty pisał do cara: „Coraz bardziej dochodzę do przekonania, że prędzej czy później będziemy musieli…

25 VI 1863

Słynny włoski rewolucjonista kilkakrotnie słowami wspierał powstanie. W lutym apelował do Europy: „Nie opuszczajcie Polski”, później snuł wielkie, choć fantastyczne…

26 VI 1863

Epstein pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny – przedsiębiorców, ale też posiadaczy majątków ziemskich. Do konspiracji należał już przed powstaniem, był…

27 VI 1863

Istnieją przekazy, że Sierakowski niemal do końca wierzył, że uniknie śmierci. „[Generał] Szamszin uwiadomił go o wyroku i dodał, że…

28 VI 1863

Kapitan Józef Trąmpczyński świetnie obmyślił miejsce do obrony. Jego dopiero co utworzony oddział liczył 240 powstańców, ale tylko stu strzelców…

29 VI 1863

Zapewne zabór Kasy Królestwa Polskiego przez powstańców był przełomowym wydarzeniem w życiu margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Ledwie kilka dni później, zdając…

30 VI 1863

Jego twarz możemy zobaczyć nie tylko na zdjęciach, ale także na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem jako komtura Tetingera…

3 XII 1863

Dla mjr. Karola Kality „Rębajły” musiał to być przykry widok. Doświadczony oficer miał przejąć dowództwo nad przybyłym niedawno z Galicji…

Lipiec 1863

1 VII 1863

„Wzgórza po obu stronach tonące w dymie i ogniu, gdy 300 dział wypluwało swój żelazny grad na przeciwnika” – opisywał…

2 VII 1863

„Dnia 3 lipca odebraliśmy telegraficzne zawiadomienie ze Lwowa, że generał Wysocki wkroczył na Wołyń i niedaleko granicy stoczył zwycięską bitwę.…

3 VII 1863

„Wolność słowa i zdania jest jedną z kardynalnych zasad programu demokratycznego, który jest programem Rządu” – rzucił podczas spotkania powstańczego…

4 VII 1863

O tym, że zdobycie tego miasta jest kluczowe dla całej wojny, zdawali sobie sprawę obaj prezydenci. „Vicksburg jest kluczem. Wojna…

5 VII 1863

„Pod Wyrykami odznaczył się zimną krwią pułkownik szwajcarski Erlach, znajdujący się przy oddziale jako sprawozdawca wojenny z ramienia władzy wojskowej…

6 VII 1863

Bitwa pod Janowem do dziś budzi wielkie emocje. I to nie ze względu na jej przebieg. Kapitan Zygmunt Chmieleński napisał,…

7 VII 1863

„Istnieje legenda, że na decydujące posiedzenie ministerialne, które miało rozstrzygnąć o odpowiedzi rosyjskiej, Gorczakow (szef dyplomacji) przyniósł do wyboru dwa…

8 VII 1863

„Bił się w lewo, bił się w prawo/ Z różnem szczęściem, lecz ze sławą, [...] I tak walcząc w tej…

9 VII 1863

We Lwowie niewiele mogło się wydarzyć bez wiedzy i zgody księcia Adam Sapiehy. To on też grał najważniejszą rolę w…

10 VII 1863

„Otrzymałem plac boju, na którym znalazłem 28 moskiewskich trupów, do niewoli wziąłem 5, między nimi 1 oficera. Sam mam 4…

11 VII 1863

Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną. Kazimierza Mielęckiego, jednego z najważniejszych dowódców powstańczych, do grobu odprowadzało 52 księży i…

12 VII 1863

Romuald Traugutt bił się w powstaniu od maja, z różnym skutkiem. Były pułkownik wojsk carskich dołączył do insurekcji późno, później…

13 VII 1863

„Stanowcza w treści, łagodna co do formy” – tak prof. Stefan Kieniewicz scharakteryzował rosyjską odpowiedź na czerwcowe noty Francji, Anglii…

14 VII 1863

O tego typu przedsięwzięciach mówiło się wówczas – „półoficjalny”. Tyle że wydawcy pisma „Niepodległość”, którego pierwszy numer właśnie się ukazał,…

15 VII 1863

To zapewne najbardziej egzotyczna bitwa całego Powstania Styczniowego. Pułkownik Zygmunt Miłkowski sformował oddział w okolicy Tulczy na terytorium Imperium Osmańskiego,…

16 VII 1863

Ponoć pożegnanie margrabiego miało nieoczekiwany przebieg. „Policja, żandarmeria i wojsko rosyjskie, jak i organa rządu powstańczego zapewniły bezpieczne opuszczenie Królestwa.…

17 VII 1863

Zwycięska bitwa pod Kostangalią nad ponadpięciokrotnie większymi siłami rumuńskiego wojska nie zmieniła sytuacji oddziału płk. Zygmunta Miłkowskiego. Jego nieco ponaddwustuosobowy…

18 VII 1863

To miała być perfekcyjna zasadzka. I byłaby, gdyby nie psy. Pułkownik Tomasz Wierzbicki niewiele wcześniej objął dowództwo nad powstańczym oddziałem,…

19 VII 1863

Od końca czerwca oddział księdza Antoniego Mackiewicza liczący ok. dwustu ludzi przebywał w okolicach Poniewieża. Czerwony kapłan, jak go nazywano,…

20 VII 1863

Po tym, jak władzę na Litwie objął Michaił Murawjow „Wieszatiel”, sytuacja lokalnych powstańców stawała się coraz trudniejsza. „Oddziały nikły, kasa…

21 VII 1863

Większość powstańczych dowódców wywodziła się ze szlachty, ale z czasem zaczęły się tworzyć także oddziały dowodzone przez włościan. „Po opuszczeniu…

22 VII 1863

Aby przetrwać oddziały powstańcze musiały być niemal w ciągłym marszu, ale nawet na ich tle wyróżniała się partia Edmunda Calliera.…

23 VII 1863

W przypadku dowódców powstańczych to była sytuacja niespotykana. Roman Rogiński, ujęty z bronią w ręku, stanął przed sądem wojennym i…

24 VII 1863

Niezbyt często zdarzało się, by oddziały powstańcze koncentrowały się w jednym miejscu. Tym razem jednak „celem lustracyi oddziałów operujących w…

25 VII 1863

„Rząd Narodowy podaje do publicznej wiadomości, że ob. Władysław Czartoryski mianowany jest głównym ajentem dyplomatycznym Rządu Narodowego w Paryżu i…

26 VII 1863

Po odrzuceniu przez rząd rosyjski żądań Francji, Austrii i Anglii w sprawie zawieszenia broni i zwołania międzynarodowej konferencji w sprawie…

27 VII 1863

„Zmniejszyła się jeszcze bardziej potrzeba pism prywatnych, które w programie swoim nie postawiły sobie pracy w pewnym szczególnym kierunku, lecz…

28 VII 1863

Po sławnej bitwie pod Janowem, w której Zygmunt Chmieleński nie tylko pobił Rosjan, ale też zagarnął ogromny skarb, jego sława…

29 VII 1863

Zginął o 5 rano. Ponoć dopiero od 36 kuli, bo wyrok wykonano nie salwą, a pojedynczymi strzałami. Władysław Czarkowski do…

30 VII 1863

Ponoć ojciec marzył, by syn przejął po nim rodzinną farmę w stanie Michigan. Ale młody Henry miał zupełnie inny pomysł…

31 VII 1863

Powstańczy rząd długo zwlekał z ogłoszeniem orędzia, choć był do tego usilnie namawiany. „Okazanie się manifestu Rządu Narodowego miałoby wpływ…

Sierpień 1863

1 VIII 1863

„W przyzwoitych rodzinach, które potrafią otoczyć osadzanych nieletnich odpowiednią opieką” – brzmiał ukaz najwyższy wydany 1 sierpnia. Dotyczył schwytanych przez…

2 VIII 1863

O jego śmierci pisał poeta. „Choć w ciemni cytadeli śmierć twa tajemnicą/ Którą zna tylko szatan, co cię dręczy w…

3 VIII 1863

W swojej monumentalnej pracy Stanisław Zieliński wymienił ok. 1200 starć podczas Powstania Styczniowego. Większość z nich to ledwie utarczki. Tak…

4 VIII 1863

Ledwie kilka dni potrzebował nowo mianowany naczelnik wojskowy podlaskiego i lubelskiego, by zacząć energiczne akcje zaczepne. Michał Heydenreich ps. Kruk…

5 VIII 1863

Jeden z członków Rządu Narodowego lakonicznie skwitował dymisję jednego z najważniejszych i najenergiczniejszych dowódców powstańczych: „Zmęczony i upadły na duchu…

6 VIII 1863

103 powstańców liczył oddział, który w nocy przekroczył granicę Królestwa Polskiego. Na jego czele stał major Jan Popiel ps. Chościakiewicz.…

7 VIII 1863

„Okropne nieszczęście zdarzyło się dzisiaj w naszem mieście. O godz. 4 ¾ po południu dał się słyszeć straszny huk i…

8 VIII 1863

„Zawsze bici i nieustannie ścigani przez nasze kolumny powstańcy nigdy aż dotąd nie mogli ogłosić zgodnie z prawdą rzeczywistego sukcesu.…

9 VIII 1863

Wyjątkowa to sytuacja, by słynny rosyjski pisarz poświęcił opowiadanie polskiemu powstańcowi. „Migurskiego osądzono i skazano za ucieczkę na 1000 plag.…

9 VIII 1863

To miała być śmierć za zdradę powstania. „Wydział jednomyślnie wydał odezwę do Domejki, skazując go na śmierć, gdyby chciał podpisać…

11 VIII 1863

Powstanie Styczniowe i próba wywołania konfliktu w Europie to tylko jeden z aspektów aktywności Francji na arenie międzynarodowej. W tym…

12 VIII 1863

Sztuka wycofywania się stała się jedną z najważniejszych umiejętności w przypadku większości oddziałów powstańczych. Dionizy Centkowski, były oficer w armii…

13 VIII 1863

Żadna inna rewolucja nie dochowała się tak słynnego przedstawienia. Wolność wiodąca lud na barykady to też zapewne najsłynniejszy obraz Eugène’a…

14 VIII 1863

Trudno o bardziej dosadny i gorzki komentarz do organizowanych z Galicji wypraw niż konkluzja austriackiego generała: „To wy żołnierze? Powstańcy?…

15 VIII 1863

Ledwie po siedmiu bitwach Traugutt rozwiązał swój oddział. Nie widział sensu dalszej walki na Białorusi. Sam jednak nadal chciał uczestniczyć…

16 VIII 1863

Choć Ludwik Mierosławski opuścił plac boju już w lutym i większość czasu spędzał w Paryżu, cały czas miał spore wpływy…

17 VIII 1863

Niemal 48 godzin – 50 km marszu, nieudana zasadzka, bitwa i na koniec nocna jazda furmankami. Rankiem 17 sierpnia rozpoczęła…

18 VIII 1863

Reakcje papiestwa na polskie zrywy nie zawsze była przychylna. W czerwcu 1832 roku, a więc już po upadku Powstania Listopadowego,…

19 VIII 1863

W zajętej przez carskie wojska i kontrolowanej przez policję zaborcy Warszawie taką scenę trudno sobie wyobrazić. Oto w biały dzień…

20 VIII 1863

Podpułkownik Władysław Eminowicz mylił tropy, jak mógł. W połowie sierpnia otrzymał on rozkaz Rządu Narodowego nakazujący powrót w Sandomierskie. „Wyruszyli…

21 VIII 1863

Czasem nawet tak dociekliwy badacz jak Stanisław Zieliński, historyk i kierownik biblioteki Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, który dzięki mrówczej…

22 VIII 1863

„Wiara w porządku, bez popłochu, trzymajcie się ostro!” – rzucił Dyonizy Centkowski. To były jego ostatnie słowa, chwilę później otrzymał…

23 VIII 1863

Nie jest pewne, kto zawinił w bitwie pod Wirem. Wiadomo za to, kogo obwiniono za tę porażkę. Dwa dni po…

24 VIII 1863

Wielkie zwycięstwo pod Żyrzynem przyniosło chwałę dowódcy Michałowi Heidenreichowi „Krukowi”, ale i ściągnęło na niego kłopoty. „Żyrzyn skonsternował też dowództwo…

25 VIII 1863

Los wielkiego księcia jako namiestnika Królestwa był przesądzony. Już w lutym 1863 roku namawiano Konstantego, by złożył dymisję i opuścił…

26 VIII 1863

„A w Sieradzkiej Ziemi/ Łokietkowej ziemi /Zniósł tam Moskwę Taczanowski /Z kosyniery swemi” – pisała poetka Maria Konopnicka. O polskim…

27 VIII 1863

Petersburg nazywano miastem tramwajów. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku funkcjonowała tam największa sieć tego typu komunikacji na świecie, co…

28 VIII 1863

Jan Bieńkowski, sztyletnik z Warszawy, przybył do Wilna z misją wykonania wyroku śmierci na Aleksandrze Domeyce, wydanego przez Rząd Narodowy.…

29 VIII 1863

Po zwycięskiej bitwie pod Sędziejowicami, w której zginęło m.in. kilku synów arystokratycznych rodzin, gen. Edmund Taczanowski zdawał sobie sprawę, że…

30 VIII 1863

W istocie to była ostatnia potyczka ostatniego większego oddziału na Białorusi. Powstańcze partie miały tu wyjątkowo trudne zadanie, bo ich…

31 VIII 1863

Na pozór było to jedno z wielu spotkań cara Aleksandra. Na prywatnej audiencji przyjął on Mikołaja Milutina, brata ówczesnego ministra…

1 IX 1863

Przyszły pisarz miał nieco ponad 15 lat, gdy wybuchło powstanie. Już wcześniej zaangażowany w ruch konspiracyjny, nie wahał się ani…

Wrzesień 1863

2 IX 1863

Pojawiają się różne informacje na temat pojawienia się dwóch oddziałów powstańczych w okolicach Biłgoraja. Według jednej z wersji płk Kajetan…

3 IX 1863

Z bitwą tą wiążę się ponoć legenda. „Jeśli ktoś znajdzie się o północy w pobliżu Piasecznej Góry koło Zwierzyńca, może…

3 IX 1863

Osiem miesięcy z różnym powodzeniem walczył płk Józef Ramotowski „Wawer”, nim ostatecznie powiedział pas. „Przebywając w okolicy Augustowa z oddziałem…

4 IX 1863

To było pożegnanie wielkiego księcia z Warszawą. Na wyraźne wezwanie brata cara Aleksandra Konstanty wyjechał w sierpniu do Rosji. W…

6 IX 1863

„Jest to człowiek w sile wieku liczący mało co nad lat 30, zdolny oficer, człowiek pojedynczy i nie bawiący się…

7 IX 1863

Gra na czas – to był główny cel dyplomatycznej akcji Rosji. Car i jego współpracownicy chcieli przede wszystkim odsunąć potencjalne…

8 IX 1863

Ledwie 14 miesięcy wielki książę Konstanty pełnił funkcję namiestnika Królestwa Polskiego. Brat cara Aleksandra II przybył do Warszawy na początku…

9 IX 1863

„Pragnął śmierci, byleby ona kraj zbawiła – świadectwem jest toast, który wniósł na pożegnaniu, ruszając do boju. Staropolskim obyczajem, przyszli…

10 IX 1863

Czy był to błąd dowódcy, czy przemyślana, lecz ostatecznie mylna strategia? „Pozycję mieliśmy nie bardzo dobrą, przecież pod zasłoną boru…

11 IX 1863

„Mój ojciec był Polakiem, moja matka jest Niemką [...] mimo to zawsze czułem się Polakiem, nawet wtedy, kiedy nie rozumiałem…

12 IX 1863

To był już ostatni akord trwającej nieco ponad rok burzliwej historii. Ledwie w czerwcu 1862 roku margrabia Wielopolski wjeżdżał do…

13 IX 1863

„Co za widok! Co za wymowny odzew przeciw ciemiężcom! Co za pociecha, co za chwała dla (męczonych) ofiar! Rzym! Wszak…

14 IX 1863

„Dekretem z dnia 14 września generał Taczanowski za nieposłuszeństwo, zmarnowanie i samowolne opuszczenie oddziału i kraju, został zawieszony w urzędowaniu…

15 IX 1863

Już drugi raz Małogoszcz była terenem powstańczej bitwy. Pierwsze starcie, do którego doszło w lutym, było jednym z największych w…

16 IX 1863

Czasem trudno dokładnie prześledzić losy pomniejszych dowódców powstańczych oddziałów. Tak jest m.in. z Teofilem Witkowskim. Na pewno co najmniej od…

17 IX 1863

„W początkach września powstanie było w widocznym upadku. Ja jestem chory i tracący wiarę w swoją pożyteczność krajowi” – zeznawał…

18 IX 1863

To była naprawdę śmiała akcja. „Celem ukarania straży pogranicznej powiatu biebrzańskiego, nieustannie napastującej ludność okoliczną, major Brandt, który z polecenia…

20 IX 1863

„Rozmyślne spiskowanie przeciw sprawie publicznej” – napisał Ludwik Mierosławski w odpowiedzi na złożoną mu niemal miesiąc wcześniej propozycji. Rząd Narodowy…

21 IX 1863

Wielu Amerykanów mówi o niej rzeka śmierci. Zapewne niesłusznie, choć o znaczenie słowa chickamauga spory trwają do dziś. Ma ono…

22 IX 1863

Trzy dni, trzy bitwy, ok. 50 km marszu. Choć kpt. Zygmuntowi Chmieleńskiego za każdym razem udawało się wyprowadzić oddział z…

23 IX 1863

Walki we wrześniu przypominały czasem polowanie. Myśliwi to oddziały carskie, a zwierzyna – oddziały powstańcze. Wykorzystując okazję, potrafiły się mocno…

24 IX 1863

Nie ma stuprocentowej pewności, kiedy Traugutt wyjechał z Paryża. 24 września wystąpił do Komitetu Polskiego o zasiłki dla kilku oficerów.…

26 IX 1863

Stosunkowo łatwo było odsunąć od rządu Karola Majewskiego. „Wbrew ogólnie przyjętym sądom czerwoni doszli we wrześniu do władzy nie na…

27 IX 1863

„Władysław Rawicz nie należał do czołowych wodzów styczniowego powstania, nie dane mu było ani prowadzić zastępów na polach bitew, ani…

28 IX 1863

Tysiące stron zapisano już na temat stosunku chłopów do powstania. Mieli być i w dużej mierze byli siłą zrywu. Nie…

29 IX 1863

„Gdyby zbir, który grozi narodowi stryczkiem, Sybirem i knutem, nie widział wciąż przed sobą widma śmierci z rąk ludu, stopniowo…

30 IX 1863

Po nieudanym zamachu na gen. Fiodora Berga, do którego doszło 19 września, namiestnik Królestwa Polskiego zyskał dogodny pretekst do –…

Październik 1863

01 X 1863

Wybuch granatu początkowo nie wydał mu się specjalnie groźny. „Naraz czuję jakby silne uderzenie kijem w nogę, nawet niezbyt bolesne,…

02 X 1863

Zapewne najdotkliwszą karą za zamach na namiestnika gen. Fiodora Berga była kontrybucja nałożona na stolicę Królestwa. „Warszawa jest od dwóch…

03 X 1863

Nie wszystkie oddziały powstańcze walczyły z wojskiem carskim. Część – żandarmeria – miała przede wszystkim inne zadania: zbierania podatków, ale…

04 X 1863

Był prostym gazdą, pasł owce w Tatrach Bielskich i Dolinie Kieżmańskiej. Opór i walka o swoje doprowadziły go na konferencję…

05 X 1863

„Nowe to wzmaganie się szpiegostwa i moskiewskiego terroryzmu, którego najpotworniejsze wybryki stwierdza codziennie mnóstwo doniesień naszych urzędników bezpieczeństwa publicznego, znagla…

06 X 1863

Doktor Berthold Hermani mógł się kazać grabarzem powstania lub przynajmniej przyczynić się do wielkiego kryzysu i masowych aresztowań. Był to…

07 X 1863

To była jedna z głośniejszych publicznych egzekucji czasu terroru zarządzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Nowy znów mord publiczny popełnili Moskale…

08 X 1863

Od chwili objęcia stanowiska namiestnika Królestwa Fiodor Berg nieustannie apelował o przysłanie mu większej liczby oddziałów. Jego zdaniem był to…

09 X 1863

Są różne głosy na temat aresztowania Józefa Piotrowskiego, naczelnika Warszawy i jednej z najważniejszych osób podziemnych władz, oraz daty jego…

10 X 1863

To już była ostatnia prosta na drodze do objęcia dyktatury. „Pożałowania godne zajścia z września były powodem, że dnia 10…

11 X 1863

„Powinien zostawić włosy, żeby rosły jak Samsonowi w Biblii” – powtarzała jego matka. Do dziś mówi się, że drugiego tak…

12 X 1863

W tych wydarzeniach było mnóstwo emocji i arogancji dowódcy. Kosztowały one śmierć przez powieszenie jednego z żołnierzy i były przyczyną…

13 X 1863

Powstańcze władze, a przede wszystkim przedstawiciele stronnictwa Białych, cały czas miały nadzieję na militarną interwencję mocarstw zachodnich. Wiatry wyraźnie się…

14 X 1863

„Opowiedzmy nie tylko o faktach z tej bohaterskiej wojny ludu, opowiedzmy także o ludziach. Nie tylko pułkownik Nullo, także i…

15 X 1863

To był naprawdę długi i krwawy powstańczy dzień. Połączone oddziały płk. Kajetana Słupskiego i ppłk. Aleksandra Matuszewicza pierwszy raz zostały…

16 X 1863

Niewielu powstańczych dowódców miało tak duże doświadczenie wojskowe jak ppłk Aleksander Matuszewicz, ale i on po bitwie pod Dobrą „tak…

17 X 1863

To jedna z kluczowych chwil powstania. Oddajmy głos świadkowi: „Z wojskową punktualnością o godzinie 10-ej wszedł Traugutt [...]. W krótkich,…

18 X 1863

To była jedna z najbardziej spektakularnych akcji warszawskiej konspiracji, choć nie przyniosła spodziewanego efektu. Namiestnik Królestwa Fiodor Berg w ramach…

19 X 1863

Do dziś nie ma pewności, dlaczego Rząd Narodowy tak długo wahał się, czy skorzystać z usług doświadczonego pułkownika wojsk carskich.…

20 X 1863

„Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych w 1863 roku. Nigdy nie tracił zimnej krwi; nikomu nie…

21 X 1863

Zaciekła obrona trwała, dopóki powstańcom nie zabrakło nabojów. A i wtedy spróbowali się przebić, walcząc na bagnety. Nowy oddział pod…

22 X 1863

Mniej więcej w tym czasie co oddział Dionizego Czachowskiego (patrz notka z 20 X) do województwa lubelskiego przybyły dwie powstańcze…

23 X 1863

Był ofiarą terroru wprowadzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Żyjemy tu w najokropniejszem położeniu. Komisya śledcza ma sobie przepisanem, utrzymywać więzienia…

24 X 1863

„Dziś 22 stycznia – rocznica wybuchu powstania styczniowego. Pamiętajmy, że na naszym cmentarzu parafialnym również spoczął taki bohater – Nikodem…

Na morzu wysokie fale, po środku zdjęcia okręt z trzema masztami.
25 X 1863

Projekt na pozór wydawał się awanturniczy, a nawet szalony. Polacy mieli stworzyć flotę korsarską działającą na morzach Bałtyckim i Czarnym.…

26 X 1863

„Zawodnik nie może rzucać piłki lub podawać jej ręką innemu […]. Zawodnik nie może brać do rąk piłki z boiska…

27 X 1863

„Osiągnąłem to, co chciałem: akt posłuszeństwa” – pisał namiestnik Fiodor Berg do cara w dniu, gdy na ulicach pojawiły się…

28 X 1863

Ciekawe, że akurat w późną jesienią 1863 roku na emigracji pojawiły się aż dwa projekty morskie. Pierwszy – utworzenie floty…

29 X 1863

„Bez Czerwonego Krzyża największe humanitarne osiągnięcie XIX w. nigdy nie zostało by podjęte” – napisał komitet noblowski, przyznając pierwszą w…

30 X 1863

Już w maju miał mówić, że w walce szuka śmierci. „Przebija w nim niepokój i wyczekiwanie chwili powołania. On by…

31 X 1863

To był już absolutnie ostatni akord krótkiej, lecz burzliwej kariery brata cara na stanowisku Namiestnika Królestwa Polskiego. Ostatniego dnia października…

Listopad 1863

01 XI 1863

To był zuchwały plan. Pułkownik Ludwik Żychliński po kilku tygodniach i odbudowaniu swojego oddziału „Dzieci Warszawy” (do ok. 2 tys.…

02 XI 1863

Niewiele było osób tak powszechnie znienawidzonych w Królestwie. Szef policji Fiodor Trepow zaskarbił sobie niechęć już przed powstaniem, rozbijając manifestacje…

03 XI 1863

„Cała więc wyprawa, która pochłonęła tyle pracy i kosztów (do 60 tysięcy złp), została marnie zgubiona” – pisał z rozgoryczeniem…

04 XI 1863

Do powstania ruszył pod koniec kwietnia z całą rodziną – dwoma synami, dwoma bratankami, zięciem i siostrzeńcem. Zginął podczas kolejnego…

05 XI 1863

Po odrzuceniu przez Rosję not dyplomatycznych mocarstw, temat interwencji w sprawie Polski praktycznie dogorywał, choć nadal nie można było odrzucić…

06 XI 1863

Nawet Rosjanie byli pełni podziwu dla jego dokonań i postawy. „Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych…

07 XI 1863

„Gdyby nie śmierć Rynarzewskiego, walka na Kurpiach długi czas byłaby jeszcze prowadzona” – pisał we wspomnieniach Zbigniew Chądzyński, jeden z…

08 XI 1863

Wśród powstańczych dowódców mało było aż tak skutecznych i zręcznych partyzantów, umiejących prowadzić małą wojnę. „Rudowski nie przestawał niepokoić wojska,…

09 XI 1863

Na pewno nie był prorokiem we własnym kraju. „Piszę z największą niechęcią, dlatego że gdyby Elias przyszedł do Polski po…

10 XI 1863

W zależności o relacji jej uczestników bitwa odbyła się – lub nie. Bez względu na to, kto pisze – pozostał…

11 XI 1863

Taką datę egzekucji dwóch zamachowców na generała policji w Warszawie podaje Nikołaj Berg, rosyjski dziennikarz i historyk powstania. Według członka…

12 XI 1863

„Rząd Narodowy widział się spowodowanym przedsięwziąć reorganizację w administracji m. stoł. Warszawy i kraju całego” – lakonicznie zapisano w ulotce…

13 XI 1863

„No soy culpable” ( „Jestem niewinna”) – to były jej ostatnie słowa. Dziś nie ma pewności, czy „Chipita” naprawdę popełniła…

14 XI 1863

„Więc przecież śmierć moja zmyje z nazwiska naszego plamę, którą rzucił na niego mój ojciec służbą swoją przeciwko ojczyźnie” –…

15 XI 1863

Mogło by się wydawać, że śmierć duńskiego władcy ma niewielki wpływ na sprawę polską. A jednak. „Wypadek ten stał się…

16 XI 1863

Rosyjska pętla coraz mocniej zaciskała się wokół wielu powstańczych oddziałów. Tak było choćby w obwodzie przasnyskim. „Napierani ze wszystkich stron…

17 XI 1863

W czasie powstania nieczęsto dochodziło do walk ulicznych. Tym razem udało się jednak powstańcom wciągnąć w zasadzkę rosyjskie oddziały. Połączone…

18 XI 1863

„W obu tych potyczkach, pod Rossoszą i Kolanem, tak oficerowie, jak żołnierze, bili się z równem męstwem, i to w…

19 XI 1863

W owym czasie niewielu doceniło wagę tego przemówienia. „Choć odrobinę wyrazić sens uroczystości w dwie godziny, tak jak pan to…

20 XI 1863

W tej krwawej i zaciętej bitwie najważniejsze było starcie o wzgórze. „O wzgórze to od tej chwili głównie się walka…

21 XI 1863

Podpisany przez cara akt ułaskawienia był już w drodze. To tylko przyspieszyło egzekucję. „Na rusztowaniu z całym spokojem wysłuchał wyroku…

22 XI 1863

Romuald Traugutt próbował uporządkować sprawy nie tylko w Królestwie Polskim i w zaborze rosyjskim, lecz także w pozostałych. Był do…

23 XI 1863

Niewiele jest wzmianek na temat użycia artylerii przez oddziały powstańcze. O ich produkcji czy zakupie nie można było nawet marzyć.…

24 XI 1863

„Widziałem śmierć w niemal każdej wyobrażalnej formie” – pisał później jeden z żołnierzy Unii, który udał się na pole bitewne.…

25 XI 1863

Generałowi Józefowi Haukemu-Bosakowi nie zbywało ani energii, ani śmiałości. „Dowiedziawszy się 20 listopada, że moskale w znacznych siłach wystąpili z…

26 XI 1863

„Sekretarzem Rządu, czyli, jakby go właściwie nazwać należało, sekretarzem stanu pozostał Józef Kalasanty Janowski, budowniczy z fachu. Przytem był to…

27 XI 1863

Ponoć we Lwowie był tylko przejazdem. „Razem z Sewerynem Elżanowskim (»ślepą kurą«), byłym Komisarzem pełnomocnym w Krakowie, miał zawiązać stosunki…

28 XI 1863

Trudno sobie wyobrazić bardziej pechową śmierć powstańczego dowódcy. „Przedwczoraj nasz pan komendant otrzymał kilka fur z prowiantem do obozu, w…

29 XI 1863

Anatol Deibler praktycznie nie miał innego wyjścia – nie było chyba w historii świata rodziny mającej tak długie tradycje w…

30 XI 1863

Ponoć w przeciwieństwie do syna był przeciwnikiem powstania. „Obok mnie stoi dziad, ogromny, dość otyły, z nachmurzonym czołem, patrzy na…

Grudzień 1863

1 XII 1863

Romuald Traugutt energicznie zaprowadzał porządki nie tylko organizacji konspiracyjnej w Królestwie Polskim. „W chwili, gdy obejmował władzę, panował w Galicji…

2 XII 1863

„Po długiej obronie, gdy już zabrakło naboi, ujęty został wraz z towarzyszem Piotrowskim […]. Reszta towarzyszy, w liczbie 8, zdołała…

4 XII 1863

Ledwie dzień po zaprzysiężeniu mjr Karol Kalita „Rębajło” ruszył ze swoim oddziałem do boju. Wcześniej dał jednak swoim podkomendnym lekcję…

5 XII 1863

Ledwie dwa dni upłynęły od zaprzysiężenia, gdy powstańcy mjr. Karola Kality „Rębajły” musieli stanąć do boju. Dzień wcześniej dowódca otrzymał…

6 XII 1863

Wacław Przybylski był jedną osób najpilniej poszukiwanych przez władze carskie. „Czas był już wielki dla Przybylskiego, żeby opuścił Warszawę, bo…

7 XII 1863

„Nie do uwierzenia. Od dawna, może od 2 lat, pod nosem nas wszystkich spiskowcy zbierają się co dzień na dworcu…

8 XII 1863

Ledwie dwa dni minęły od wymuszonego wyjazdu z Warszawy naczelnika wydziału zagranicznego, gdy do dymisji podał się kolejny ważny członek…

9 XII 1863

Konflikt byłego dyktatora z urzędującym narastał jeszcze przed ostatecznym przejęciem przez Romualda Traugutta władzy. „Za powód posłużyła owa samowolna zmiana…

10 XII 1863

Był organizatorem dwóch niezwykle spektakularnych akcji. Najsłynniejszą był napad stulecia, czyli obrabowanie Kasy Królestwa Polskiego (patrz notka z 6 czerwca).…

11 XII 1863

Jego aresztowanie miało opłakane skutki. „Na Rusi zawiązująca się dość późno organizacya, acz nigdy nie była zupełna, poniosła ciężki cios…

12 XII 1863

Już jedno z jego najwcześniejszych wspomnień jest związane z malowaniem. Właśnie wrócił z spaceru z ciotką, podczas którego zobaczył grupę…

13 XII 1863

W Galicji mówiło się o nim nawet przesadnie: „Polski Robespierre”. Na pewno był jednym z bardziej radykalnych konspiratorów. „Naród, który…

14 XII 1863

„Członkowie rządu sympatyzują z walką Murzynów o wolność, to jednak nie przejawiają sympatii wobec Polski. Podbój Polski to największa zbrodnia…

15 XII 1863

„To, co najbardziej bolało Traugutta w dotychczasowym sposobie prowadzenia wojny, to była całkowita autonomia dowódców oddziałów” – pisał w monografii…

16 XII 1863

„To, co najbardziej bolało Traugutta w dotychczasowym sposobie prowadzenia wojny, to była całkowita autonomia dowódców oddziałów” – pisał w monografii…

17 XII 1863

„Nie szarpcie mnie panowie […)] jestem ksiądz Mackiewicz” – miał rzucić do Rosjan, którzy zauważyli go ukrytego w lesie pod…

18 XII 1863

Do historii przeszedł przede wszystkim w powodu okoliczności swojej śmierci. Zamach na niego, dokonany w Sarajewie, stał się zapalnikiem, który…

19 XII 1863

Dowódcy wielu oddziałów zdawali sobie sprawę, że w pojedynkę niewiele mogą zdziałać. Choć pewnie nie dotarł do nich jeszcze rozkaz…

20 XII 1863

„Jedną z najbrzydszych postaci, jakie malują się na tle ostatniego powstania” – pisał o nim Walery Przyborowski. Powstaniec i autor…

21 XII 1863

Wcale nie ściąganie coraz większej ilości wojska ani kolejne działania zbrojne czy nawet terror były gwoździami do trumny powstania. Okazał…

22 XII 1863

Romuald Traugutt zdawał sobie sprawę ze śmiertelnego niebezpieczeństwa, jakim były dla zrywu uwłaszczeniowe plany Rosjan. Był to jeden z najważniejszych…

23 XII 1863

Ledwie tydzień wcześniej został schwytany. „Nie rąb! ja jestem Chmieliński! Nazwisko to znanem było powszechnie w wojsku, jako najstraszniejszego z…

24 XII 1863

Choć był Polakiem pochodzącym z rodziny o tradycjach powstańczych, stał się jednym z najbardziej zaciekłych wrogów zrywu i wiernym poddanych…

25 XII 1863

To była ostatnia bitwa jednego z najlepszych dowódców powstania. Michał Heydenreich ps. Kruk odniósł kilka świetnych zwycięstw, m.in. pod Żyrzynem…

26 XII 1863

Na pewno zginęli w więzieniu, na pewno w odstępie kilku dni. Władysław Czaplicki, powstaniec, a później zesłaniec, nie ma wątpliwości:…

27 XII 1863

Kolejne nominacje w 1863 roku Fiodora Triepowa, musiały mieć charakter demonstracji. „Typ policyanta krzykliwego, zdenerwowanego, posiadającego to, co w języku…

28 XII 1863

Choć świadkami jego egzekucji były tysiące – spędzonych przez policję – mieszkańców Kowna, plotki, że ks. Mackiewicz żyje, nadal krążyły…

29 XII 1863

Ponoć nie była uznawana za piękność, lecz szybko skradła serce przyszłego wieszcza. „Nie mogła ona nazwać się piękną […], ale…

30 XII 1863

Józef Łuszczewski, były oficer carskiego wojska, trafił do kieleckiego więzienia jesienią. „Z towarzyszów radomskiego więzienia, prócz wymienionych, wspomnę jeszcze […]:…

31 XII 1863

Odkąd Walery Wróblewski wrócił z Warszawy ze spotkania z dyktatorem Romualdem Trauguttem, jego oddział był niemal w ciągłym ruchu. Bezpośrednio…

Styczeń 1864

01 I 1864

Tym razem Paweł Landowski miał szczęście – Rosjanie go nie poznali. Tym bardziej że długo gonili rozbity w starciu pod…

02 I 1864

O Maciejewskiej praktycznie nic nie wiemy i zapewne nie zachowałaby się żadna informacja o niej, gdyby nie rękopisy dwóch listów…

03 I 1864

„Nie ustawajcie w czynnościach waszych i choć niewielkimi oddziałami starajcie się Moskali niepokoić, tak żeby oni nie mogli się chwalić,…

04 I 1864

To była ostatnia egzekucja z rozkazu władz narodowych. Zamordowany został rewirowy cyrkułu X policji carskiej Józef Galiński, powodem wydania wyroku…

05 I 1864

Jego próby wzbudzały sensacje. „Rok bieżący kto wie czyli kiedyś nie będzie stanowił znakomitej ery w historii naszego przemysłu, a…

06 I 1864

Klęska pod Ossową w ostatni dzień 1863 roku spowodowała rozpad powstańczego zgrupowania. Każdy oddział na własną rękę gubił tropy ścigających…

07 I 1864

Rezygnacja i radykalizm. Tak pokrótce można opisać nastroje w Galicji. „Jedynym środkiem, przeciwko rewolucjonizującym na wszelki sposób w Galicji koterjom…

08 I 1864

Nie ma stuprocentowej pewności, czy był chłopem, czy mieszczaninem – być może jednym i drugim. Tak przynajmniej pisze o nim…

09 I 1864

Nawet najwytrwalsi dowódcy powstańczy byli u kresu wyczerpania psychicznego i fizycznego. Na początku stycznia o urlop poprosił Józef Jankowski –…

10 I 1864

„Witaj mój koniu, szlechetny biegunie” – to pierwsze wydrukowane przez gazetę słowa jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy. W chwili tej…

11 I 1864

Trudno znaleźć na Litwie w owych czasach drugą rodzinę tak licznie zaangażowaną w sprawy narodowe! Dwaj bracia Tytusa już wcześniej…

12 I 1864

Opatów – to miasto grało ważną rolę w planach gen. Józefa Haukego-Bosaka. Już raz na krótko je zdobył 25 listopada,…

13 I 1864

Zebrać ile się da. Taką misję otrzymał Walery Wróblewski, nowo mianowany przez Rząd Narodowy naczelnik województw podlaskiego i lubelskiego. „Otrzymawszy…

14 I 1864

Dla wszystkich oddziałów powstańczych styczniowe, zimowe dni były najtrudniejszymi w całym powstaniu. „Surowa zima 1864 roku z dużą ilością zalegającego…

15 I 1864

Około 40 bitew stoczył Józef Jankowski, nim postanowił rozpuścić swoją powstańczą partię. „Zdecydował się na rozpuszczenie wycieńczonego trudami wojny oddziału,…

16 I 1864

Nie tylko organizował gen. Józef Hauke Bosak wojsko powstańcze. Choć sam pochodził z arystokratycznej rodziny (był nawet powinowatym cara!), starał…

17 I 1864

Dla pułkownika Karola Kality Rębajły i jego oddziału ten dzień rozpoczął się bardzo spokojnie. „Gdy zabrzmiała pobudka stanęliśmy w szeregach…

18 I 1864

To by naprawdę zimny dzień. „Wśród 19° mrozu, zrobiwszy w 61 jazdy 5-milowy marsz, stanął podpułkownik hr. Komorowski w Starejwsi…

19 I 1864

„Gdyby mnie powiesili, mniej czułbym się zgnębiony, niż narażając na zgubę tych, którzy ryzykowali dla mnie wszystko” – pisał po…

20 I 1864

Porażka w bitwie pod Iłżą (patrz kalendarium dn. 17 I 1864) spowodowała, że Rosjanie byli rządni odwetu. Za zwycięskim oddziałem…

21 I 1864

Był jednym z najbardziej walecznych i wytrwałych dowódców powstania. Ale i on uznał, że potrzebny mu odpoczynek. „Dowództwo nad bandą…

22 I 1864

„Pierwsza rocznica tego wiekopomnego dnia już nadeszła, a naród i broni nie złożył i nieprzyjaciół jeszcze nie zwyciężył” – podsumowywało…

23 I 1864

To było jedno z najbardziej śmiałych powstańczych działań tej zimy. „W końcu stycznia 1864 r. otrzymuję rozkaz od Bosaka, abym…

24 I 1864

Ówczesne gazety nazywały go „jedną z najpiękniejszych postaci powstania”. Powstaniec i kronikarz zrywu Walery Przyborowski zaliczał go to grupy dowódców„najwybitniejszych,…

25 I 1864

Musiał cały czas panować na granicy pruskiej ferment, skoro 25 stycznia do Kancelarii Tajnej Namiestnika Jego Cesarsko-Królewskiej Mości wpłynęło alarmujące…

26 I 1864

Jak wzorowy adiutant nawet w najtrudniejszej chwili nie opuścił swojego dowódcy. Była godzina 11, gdy Rosjanie uderzyli na obóz (patrz…

27 I 1864

Przekształcenie powstania w ruch ludowy, to była walka o być, albo nie być powstania. Dobrze rozumiał to dyktator Romuald Traugutt…

28 I 1864

To było przypadkowe aresztowanie, którego skutki okazały się tragiczne dla powstania. „Przechodzącemu ulicą gimnazyaliście: Łyszkiewiczowi, zgasła latarka, bez latarek aresztowano…

29 I 1864

Był Józef Toczyski jednym z konspiratorów z największym spiskowym bagażem. Aresztowany w 1846 r. siedem lat spędził w rotach aresztanckich…

30 I 1864

Od trzech lat nie było takiego wydarzania w stolicy Królestwa! „Prezydent miasta Warszawy, generał Witkowski, postanowił dać bal dla namiestnika…

31 I 1864

„D.O.M. Bolesław Fiałkowski, prawnuk Kościuszki, oficer wojsk polskich 63 r.” - taka tablica widnieje na jego grobie. W rzeczywistości powstaniec…

Luty 1864

28 II 1863

To był już jeden z ostatnich wojennych akcentów powstania na Mazowszu. „W lutym kapitan Młochowski naczelnik woj. powiatów warszawskiego i…

1 II 1864

Ten konflikt spowodował nową układankę na mapie europejskich sojuszy. Od czasu wybuchu powstania mocarstwa podzieliły się na dwa obozy –…

2 II 1864

To był duży cios w organizację sztyletników, wykonawców wyroków Rządu Narodowego. W biały dzień między pierwszą, a drugą w nocy…

3 II 1864

To był przełomowy moment dla powstania, a szczególnie jego władz. „W dalszym ciągu działań służby policyjnej osiągnięto znowu ważne rezultata…

4 II 1864

Zatrzymanie Jana Ławcewicza, ważnego urzędnika Rządu Narodowego (patrz artykuł 3.02) uruchomiło lawinę. „Już po kilkunastu godzinach aresztowany Ławcewicz zaczął składać…

5 II 1864

Gdy pokazał nuty i tekst swojej najsłynniejszej później kompozycji kapelmistrzowi orkiestry wojskowej, w której grał usłyszał: „Możesz go sobie wrzucić…

6 II 1864

Miał dostać się do niewoli w związku z zaniedbaniem środków ostrożności. „Najpierw zjawił się mały oddziałek kawalerji, z dwudziestu kilku…

7 II 1864

Miejscowi powiadali później, że doszło do wielkiej powstańczej tragedii. „Część powstańców, zabarykadowawszy się w zabudowaniach gospodarczych, odpierała moskali, którzy podpalali…

8 II 1864

Ten projekt carski rząd dyskutował w tempie błyskawicznym. Tak zdecydował sam Aleksander. Do reformy agrarnej przekonał go specjalny wysłannik do…

9 II 1864

Ten bal na pewno był świetnie zabezpieczony! „Od rana podwójny kordon policyi otaczał pałac namiestnikowski. Od godziny drugiej po południu…

10 II 1864

Był jednym z ostatnich, który próbował utrzymać powstanie na Litwie. „Dopiero w styczniu 1864 r. udało się policji pochwycić niejakiego…

11 II 1864

„Na rękach i kolanach musieliśmy się skradać, z rewolwerami w ręku, szukając naszych wrogów. Dudnienie dwulufowych karabinów wokół nas. Wkrótce…

12 II 1864

„Spokojnie i poważnie szedł Jankowski na rusztowanie, pisze naoczny świadek korespondent ‘Gazety kolońskiej’ Piękny i w kwiecie wieku mężczyzna kłaniał…

13 II 1864

Ponoć pod koniec I wojny światowej miał doradzić cesarzowi Wilhelmowi, by ten „szukał honorowej śmierci”. Choć według innych informacji, wręcz…

14 II 1864

Romuald Traugutt zdawał sobie sprawę, że kwestia chłopska to była walka o być, albo nie być powstania. „Cały prąd waszej…

15 II 1864

To było ostatnie starcie „Dzieci Warszawy”. A właściwie resztek tego oddziału utworzonego już na początku powstania, głównie z osób, które…

16 II 1864

W okresie międzywojennym uznawany był za jednego najwybitniejszych pisarzy. 4 razy był nominowany do literackiej nagrody Nobla. Stehr urodził się…

17 II 1864

Nie trzeba było wcale walczyć z bronią w ręku, ani nawet czynnie wspierać powstania, by w oczach carskich sędziów zasłużyć…

18 II 1864

W zaborze austriackim od pewnego czasu narastały plotki o planach wybuchu powstania także w Galicji. Niepokoiły one nie tylko władze…

19 II 1864

Batalia o pozyskanie ludności wiejskiej trwała w najlepsze. Kwestią chłopską zajmowały się obie strony. W Petersburgu kończyły się prace na…

20 II 1864

W swoich pamiętnikach chwalił się, że „powstrzymał marsz Polaków na linię Odry”. Umiejętnie lawirując między lokalnymi władzami, wojskami i powstańcami…

21 II 1864

To była ostatnia tak wielka bitwa powstania. „Wzrost aktywności II korpusu począwszy od połowy stycznia zmuszał dowództwo carskie do podjęcia…

22 II 1864

Krajobraz po bitwie na długo został w oczach jego mieszkańców. „Nazajutrz mnóstw poległych zaścielało przestrzeń w kotlinie między kolegjatą, szpitalem…

23 II 1864

„Kozacy spostrzegli człowieka ubranego po cywilnemu w czarny surdut, uciekającego przez pola. Doścignięto go i zatrzymano” – opisywał Wacław Przyborowski,…

24 II 1864

To było już trzecie aresztowanie byłego szefa rządu Narodowego. „Wielu historyków obserwowało, że Majewski z reguły dostawał się pod klucz…

25 II 1864

To był już przedostatni etap wdrażania ustawy uwłaszczeniowej. Mimo protestów części elit rządowych w Petersburgu, a także niechęci namiestnika Królestwa…

26 II 1864

Nie jest pewne jak Paweł Landowski wpadł w carskie ręce. „Kolej teraz na opowiedzenie losów Landowskiego. Po ucieczce z więzienia,…

27 II 1864

Na terenach podporządkowanych Michaiłowi Murawiewowi „Wieszatielowi” – generał gubernatorowi wileńskiemu - najdłużej walki trwały w Augustowskiem. Około 400 powstańców na…

29 II 1864

Władze austriackie dość długo nieco przymykały oko na działania związane z powstaniem. Ostatniego dnia lutego oficjalnie i ostatecznie zmieniły front.…

1 III 1864

Nieostrożność i denuncjacje. Zarówno jedne, jak i drugie często doprowadzały do aresztowań. W przypadku zatrzymania Zapałowskiego, doszło do jednego i…

Marzec 1864

2 III 1864

Ogłoszenie ukazu „O urządzeniu włościan w Królestwie Polskim” ostatecznie podcięło korzenie powstaniu. Carskie przepisy głosiły: „1) Ziemie pozostające w użytkowaniu…

3 III 1864

Był jednym z ważniejszych konspiratorów w Krakowie i jedną z pierwszych ofiar wprowadzonego kilka dni wcześniej stanu oblężenia. Adolf Aleksandrowicz,…

4 III 1864

Nie ma informacji, by biskup Wincenty Chościak-Popiel aktywnie wspierał powstanie, ale dla władz carskich i tak był zawadą. „Jak piszą…

5 III 1864

Ksiądz został aresztowany 21 września, dzień po wygłoszeniu kolejnego patriotycznego kazania. W nocy plebanię otoczyło 40 kozaków z Radomska. „Rewizja…

6 III 1864

To był cios w samo serce powstańczych władz. Roman Żuliński był jedną z najważniejszych postaci powstańczego rządu. W jego rękach…

7 III 1864

To miało być decydujące uderzenie. „Rosyanie przygotowali nową wyprawę chcąc już teraz ostatecznie skończyć z powstaniem obu południowych województw. W…

8 III 1864

To był kolejny etap wprowadzania nowych porządków w Królestwie Polskim. „W sferach petersburskich z cesarzem na czele zdawano sobie w…

9 III 1864

Sypał już wcześniej, ale w księdze protokołów śledczych jego nazwisko pojawia się dopiero 9 marca. Na pewno w tym momencie…

10 III 1864

Na początku marca Rosjanie wysłali kilka ekspedycji w celu starcia ostatnich większych grup powstańczych. Jedną z nich dowodził pułkownik Łaskarzew,…

11 III 1864

Różne pojawiają się daty aresztowania Krajewskiego. Na ogół przyjmuje się datę 10 marca, ale na przykład Walery Przyborowski, powstaniec i…

12 III 1864

Absolutnym paradoksem wydaje się fakt, że jeden z najsłynniejszych dowódców Stanów Zjednoczonych, który doprowadził do zwycięstwa w wojnie secesyjnej, nie…

13 III 1864

„Panna Cholewicka, lekka jak zefir, zdawała się płynąć i niknąć wprzestworzu” – recenzowały jej występy gazety. Miała wówczas ledwie kilkanaście…

14 III 1864

„Niebywałą sensację wywołało w Wiedniu samobójstwo pułkownika austryackiego sztabu jeneralnego, Alfreda Redla (...) Jak się pokazało, był to jeden z…

15 III 1864

„Podzieliliśmy się na małe oddziały i pomaszerowaliśmy ku Sandomierzowi, gdzie jak to było uplanowane, mieliśmy ze stodół porobić tratwy i…

16 III 1864

„Po upadku Bosaka nadeszły dla oddziału ciężkie dni. W całym Radomskiem byłem sam jeden. Party ze wszystkich stron niemal co…

17 III 1864

Kilkanaście milionów złotych, tyle nominalnie warte były listy zastawne zrabowane w czerwcu 1863 r. z Kasy Głównej Królestwa Polskiego. Nic…

18 III 1864

Pewnie wiedział Romuald Traugutt, że słowa te nie znajdą wielkiego posłuchu w Europie. „Przyciśnieni całą potęgą zaprzysięgłych wrogów naszych, odzywamy…

19 III 1864

„Marylko ma droga, jeszcze słońce świeci nade mną, jeszcze mogę patrzeć, myśleć i chcieć” – pisał Kalinowski do narzeczonej 3…

21 III 1864

To była jedna z ostatnich prób podsycenia działań powstańczych. Pod koniec 1863 r. w zaborze pruskim zaczęto na nowo formować…

21 III 1864

O tej bójce bez wątpienia nikt by nie wspominał, gdyby nie prawnuk jednego z jej uczestników. Pozornie niegroźna sprzeczka wybuchła…

22 III 1864

Dla powstania na Litwie to był już praktycznie ostatni cios. „Był to smutny i chłodny poranek. Kalinowski szedł na śmierć…

23 III 1864

Nie doczekał Władysław Eminowicz rehabilitacji. Rząd Narodowy zatwierdził rozkaz gen. Józefa Bosaka dwa dni po jego śmierci. Mógł jednak już…

24 III 1864

Był jednym z ostatnich aresztowanych członków władz powstańczych na Litwie. Kalinowski był absolwentem Akademii Inżynierii Wojskowej i w 1863 r.…

25 III 1864

Jego oddział, po klęsce w Opatowie, był największym działającym w województwie krakowskim. Siła oddziału „Krzywdy” polegała przede wszystkim na szybkości…

26 III 1864

Gdy do jego drzwi zaczęli dobijać się żandarmi, był na aresztowanie przygotowany. „Od czasów ucieczki Wacława Przybylskiego za granicę miałem…

27 III 1864

To była bardzo tajemnicza akcja. „Postanowienie nowego rządu miało nastąpić 20 marca. Nieszczęściem jednak, lubo na miejscu byliśmy, ponieśliśmy klęskę…

28 III 1864

Nie tylko samo powstania chciał złamać Michaił Murawiew „Wieszatiel” obejmując stanowisko generał gubernatora w Wilnie. Za zadanie postawił sobie też…

29 III 1864

„Ostatni to raz słyszałem świst kul moskiewskich” – pisał Napoleon „Krzywda” Rzewuski o potyczce pod Węgleszynem. Gdy wybuchło powstanie miał…

30 III 1864

To był los wielu Polaków w tych czasach. „30 marca 1864 r. po przeprowadzeniu najściślejszej nagłej rewizji w moim domu,…

31 III 1864

Decyzja władz powstańczych, była bardzo zdecydowana. „Rząd polecił udzielić Wam natychmiast zupełnej dymisji ze służby Narodowej” – taki list datowany…

Kwiecień 1864

1 IV 1864

Sygnały o stopniowym upadaniu powstania praktycznie docierały ze wszystkich stron. „Raporta Komisarzy pełnomocnych po województwach do Rządu Narodowego, pisane w…

2 IV 1864

Dwa i pół roku więzienia. Na tyle skazał krakowski sąd Wacława Zrusta. Później karę złagodzono do jednego roku. Słowackiego studenta…

3 IV 1864

To były już ostatnie akordy zakończonego fiaskiem planu jednoczesnego wejścia do województwa płockiego „Pierwszego pułku 4 dywizji III korpusu” złożonego…

4 IV 1864

To była ostatnia potyczka jednego z najwytrwalszych powstańczych dowódców, a także przedostatni akord tragicznej rodzinnej historii. Major Andrzej Denisowicz zaatakowany…

5 IV 1864

To była już 24 rewizja w ciągu 28 dni! Niemal codziennie rosyjscy żołnierze wchodzili na teren klasztoru i wychodzili z…

6 IV 1864

Był za szeroką autonomią ziem litewskich i równouprawnieniem narodowości zamieszkujących Wielkie Księstwo Litewskie, później opowiedział się za niepodległą Litwą. I…

7 IV 1864

Gdy w 1810 r. w Dzierżoniowie ukazał się jej pierwszy tomik wierszy, niemal od razu wzbudził sensację. „Nie chodzi tylko…

8 IV 1864

Przez kilka tygodni oddział Napoleona „Krzywdy” Rzewuskiego był największym w województwie sandomierskim. Sam dowódca jednak już w ostatnich dniach marca…

9 IV 1864

Długo władze carskie mimo stosowania drakońskich metod i aresztowań kolejnych członków Rządu Narodowego nie były w stanie dowiedzieć się jak…

10 IV 1864

Jeden z najlotniejszych powstańczych dowódców, od dłuższego czasu unikający pościgu Rosjan w ręce carskich żołnierzy wpadł przypadkowo. „Wspomnę tu jeszcze…

11 IV 1864

Zapewne mógł się uratować. Wiedział o zaciskającej się pętli. Do tego rankiem 10 kwietnia carska policja zastukała do jego kamienicy.…

12 IV 1864

Gdy aresztowano „Pana Michała” nie straciła głowy. Zebrała dokumenty oraz pieczęcie i przekazała je innym członkom powstańczych władz. „Pan Michał”…

13 IV 1864

Gdyby nie jego postawa w śledztwie, być może uniknął by kary śmierci. „Z Romualdem Trauguttem nie kontaktował się jednak nigdy…

14 IV 1864

Nie było drugiej takiej osoby we władzach powstańczych. Józef Kajetan Janowski wszedł w skład pierwszego Rząd zrywu w styczniu 1863…

15 IV 1864

To był ostateczny koniec pańszczyzny w Królestwie. „Z dniem 3 (15) kwietnia 1864 r. zwalnia się włościan na zawsze od…

16 IV 1864

Wcale nie wszyscy jeszcze złożyli broń, choć w obliczu przewagi rosyjskich wojsk były to próby skazane na niepowodzenie. Powstańczy dowódcy…

17 IV 1864

„Czy organizację na Litwie rozwiązać, czy podtrzymać nadal takową?” - dramatycznie pytał „Rawicz” znany tylko pod pseudonimem członek litewskich władz…

18 IV 1864

Atak wojsk pruskich rozpoczął się o 2 w nocy. Dwie godziny później Prusacy rozpoczęli bombardowanie duńskich umocnionych pozycji. O 10…

19 IV 1864

Po kolejnych przegranych przez oddziały powstańcze bitwach rosyjska pętla zaciskała się coraz mocniej wokół dowódcy II korpusu krakowskiego. Gen. Hauke…

20 IV 1864

Po aresztowaniu Romualda Traugutta Rząd Narodowy praktycznie upadł. Praktycznie, ale nie formalnie. „Obywatel, któremu złożono resztki władzy, a raczej obowiązków,…

21 IV 1864

Obok Karola Marksa i Emila Durkheima – Weber powszechnie uważany jest za ojca współczesnej socjologii. Urodził się w Erfurcie, w…

22 IV 1864

Do rozpracowania organizacji Rządu Narodowego władze carskie zaprzęgły ogromne siły. „Przy aresztantach politycznych i przy komisji znajduje się 120 osób…

23 IV 1864

Dwa tysiące talarów – to była wówczas duża kwota. Tyle musiał jednak złożyć jako kaucje Józef Ignacy Kraszewski. Bez depozytu…

24 IV 1864

[„Jesteśmy sami, pozostaniem sami. Czy zdołamy o własnych siłach wypędzić z kraju Moskali?” - pisał w dwóch depeszach z 22…

24 IV 1864

Mimo zduszenia powstania na Litwie, generał - gubernator Wilna wcale nie miał pewnej pozycji. Dymisji obawiał się już pod koniec …

26 IV 1864

Uwłaszczenie chłopów w Królestwie oficjalnie weszło w życie 15 kwietnia. Pierwsza partia „komisarzy włościańskich” , którzy mieli nadzorować wprowadzenie reformy…

27 IV 1864

Nie ma dokładnych informacji jak został pojmany. Wiadomo tyle, że już nie miał pod sobą żołnierzy i był bezbronny. „W…

28 IV 1864

Romuald Traugutt podczas przesłuchania przyznał tylko, że leczył się u dr Dybka, „nie mając z nim [nic] wspólnego we względzie…

29 IV 1864

Zapewne nie miał wielkich ambicji politycznych, za to stał się jednym z zaufanych współpracowników Józefa Piłsudskiego. „Wydawało mi się, że…

30 IV 1864

To był ostatni rozdział wyjątkowo niesmacznej historii. Komisja Nadzwyczajna w Dreźnie stwierdziła nieprawdziwość zarzutów rozrzutności wobec włoskiego dowódcy ppłk. Ludwika…

Maj 1864

1 V 1864

Były członek Rządu Narodowego, ważni współpracownicy konspiracyjnej władzy, a także słynny dziennikarz i pisarz Józef Ignacy Kraszewski stali za ukazaniem…

2 V 1864

To była jego być może najbardziej błyskotliwa akcja, choć na pewno nie największa bitwa. Walcząc na czele 600 kawalerzystów po…

3 V 1864

Długo wymykał się Junosza rosyjskim oddziałom. Od czasu do czasu boleśnie się im odgryzając. Władysław Kopaczyński miał 20 lat, gdy…

4 V 1864

Był jednym z ostatnich dowódców, który rozpuścił swój oddział. „Na tem kończę moje wspomnienia, dodając, że miałem to szczęście –…

5 V 1864

Bardziej to były chyba emigracyjne mrzonki niż mające realne szanse plany. Uczestniczył w nich także gen. Józef Hauke Bosak, który…

6 V 1864

W sumie ponad 160 tys. żołnierzy, gęsty las, zaciekłe walki i pożary. To wszystko sprawiło, że "Bitwa w dziczy" -…

7 V 1864

Teodor Belardi, oficer armii pruskiej, do powstania dołączył zapewne w lecie 1863 r. Przybył do Królestwa ze Śląska na czele…