Nikt nie nazywa tego starcia kluczowym dla wojny secesyjnej, choć gdyby rajd Konfederatów okazał się skuteczny, mogłoby mieć wpływ na…
Plan wyznaczony Marianowi Langiewiczowi przez Komitet Centralny Narodowy był ambitny. Zakładał opanowanie Zagłębia Staropolskiego i Gór Świętokrzyskich. Dlatego też w…
Budowie pierwszej linii miejskiej kolei podziemnej towarzyszyły ogromne kontrowersje. „The Times of London” pytał: „czy londyńczycy, którzy za taką samą…
„Śledztwo ukończono przeciw trzem Polakom, których oskarżono, że są ajentami komitetów rewolucyjnych w Londynie i Warszawie. Polaków tych z braku…
Mógł Komitet Centralny Narodowy zarządzać organizacją powstania, ale wszyscy byli świadomi, że w chwili wybuchu zrywu, musi kierować nim Rząd.…
Trudno zrozumieć sposób przeprowadzenia tej akcji. Zbigniew Padlewski – wyznaczony dzień wcześniej na wojskowego dowódcę powstania – „wydał ogólne polecenie,…
Choć wśród dat rozpoczęcia poboru najczęściej wymieniany był 14 stycznia, Komitet Centralny uznał, że branka odbędzie się później. Wszystko przez…
240 patroli ruszyło w miasto dokładnie 30 minut po północy. Po dwóch policjantów i trzech żołnierzy. Do mieszkań pukali ci…
„Centralny Narodowy Komitet ogłasza kraj cały w stanie wyjątkowym, nakazuje wszystkim prawym synom Ojczyzny bronić się do upadłego od poboru,…
„Padlewski raczej przypominał widmo niż człowieka” – pisał Awejde o przewidywanym wodzu powstania. Jeszcze 14 stycznia wieczorem Zygmunt Padlewski, powołując…
Cztery dni przed wybuchem powstania właściwie nic nie układało się tak jak trzeba. Najbardziej brakowało broni – o trudnej sytuacji…
Ta nominacja wzbudzała ogromne kontrowersje. „Z jego przyjazdem do Polski i oddaniem mu władzy rozbije się jedność w narodzie, potworzą…
Nawet w tych najbardziej gorących dniach, gdy wiele zależało od zachowania absolutnej dyskrecji, nie wszyscy potrafili utrzymać język za zębami.…
Od początku było pewne, że Ludwik Mierosławski nie obejmie władzy dyktatorskiej w dniu rozpoczęcia powstania. Generał przebywał w Paryżu, a…
„Nikczemny rząd najezdniczy rozwścieklony oporem męczonej przezeń ofiary, postanowił jej zadać cios stanowczy – porwać kilkadziesiąt tysięcy najdzielniejszych, najgorliwszych jej…
Płock miał być najważniejszy. Po zdobyciu miasta miał do niego przybyć rząd powstańczy i ujawnić się. Plan był wykonalny, przyznawał…
Pośpiech, w jakim ustalano termin powstania, spowodował, że informacje o dacie rozpoczęcia zrywu nie wszędzie dotarły. Tak było m.in. w…
„Noc św. Bartłomieja nie udała się” – donosił carowi Wielki Książę Konstanty. Namiestnik Królestwa Polskiego nawiązywał do rzezi hugenotów dokonanej…
Początek powstania, choć z punktu widzenia spiskowców nieudany, musiał wzbudzić mocne zaniepokojenie w carskiej armii, skoro już dwa dni później…
Przedstawiciele rządu od 22 stycznia przebywający w Kutnie nie mieli możliwości podejmowania decyzji, byli także odcięci od bieżących informacji. Dopiero…
Ubogie mieszkanko przy ul. Mouffetard w jednej z najstarszych dzielnic Paryża, pamiętających jeszcze czasy rzymskie. Tam Ludwik Mierosławski otrzymał propozycję…
Prusy od dłuższego czasu z niepokojem przyglądały się „polityce pojednania” Polaków i Rosjan w Królestwie Polskim. „Że myśmy nie życzyli…
To był być może pierwszy bestialski akt carskich żołnierzy w czasie powstania. Dowódca rosyjskiego oddziału płk Józef Sierzputowski od dłuższego już…
„Wzywamy więc Litwę i Żmujdź do powstania, którego pierwszym aktem ma być natychmiastowe uwłaszczenie włościan” – tak kończyła się odezwa…
Cztery dni upłynęły od przedstawienia Ludwikowi Mierosławskiemu propozycji dyktatury do finalizacji rozmów. Według niektórych źródeł generał stawiał sporo warunków „Jenerał…
W nocy z 30 na 31 stycznia spiskowcy z Łodzi i okolic zebrali się w lesie radogoskim, pod rosnącym do dziś dębem Kosynier.…
To był niezwykle śmiały atak, a do powodzenia zabrakło niewiele. „Widząc, że nieprzyjaciel zamierza nocować i dopiero następnego dnia uderzyć na…
Węgrów, miasto na północno-wschodnim krańcu Mazowsza, w pierwszych dniach powstania stał się jedynym z najważniejszych ośrodków zrywu. W miasteczku i jego okolicach zgromadziło się…
Ta bitwa zainspirowała poetów. „I zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/…
Był jednym z pierwszych ważnych działaczy konspiracyjnych, którzy zginęli w powstaniu. „Godlewski jakby szukając śmierci, stanął w jednem z okien…
„Dla formy” – tak wydanie tej odezwy określił szef Komisji Wykonawczej Rządu Narodowego. Słowa były oczywiście szczytne. „DO BRACI RUSINÓW!…
To było największe starcie całego powstania. „Rozpacz i gniew miota nami, że trzeba się cofać, gdy rano jeszcze tak pewni…
O tej bitwie często się pisze jako o nowatorskiej, bo powstańcy użyli w nim pociągu opancerzonego. Rzeczywiście, oddział Apolinarego Kurowskiego skorzystał…
Wstępne rozmowy na temat porozumienia między Rosją i Prusami rozpoczęły się ledwie kilka dni po rozpoczęciu powstania. Z inicjatywą wystąpił…
Mianowany dyktatorem powstania Ludwik Mierosławski wyjechał z Paryża do Polski 7 lutego, ledwie dwa dni później do Królestwa ruszył drugi…
„Tylko na kosy liczyć możemy. Jedne kosy dotychczas wywalczyły zwycięstwo i wywalczą niepodległość” – pisał w imieniu rządu Stefan Bobrowski,…
Po bitwie siemiatyckiej, największym starciu styczniowego zrywu, oddziały powstańcze się rozdzieliły. Roman Rogiński i Walenty Lewandowski ruszyli ku puszczy białowieskiej. Krok…
W cieniu Łysej Góry i świętokrzyskiego klasztoru Marian Langiewicz postanowił zreorganizować swoje oddziały. „Widok tego wojska polskiego wcale nie był imponujący.…
Szybko pozbierał się Roman Rogiński wraz z oddziałem po ciężkiej przeprawie w Królowym Moście, podczas której stracił kilkunastu ludzi i większość…
„A tchórze, a do boju! zwyciężyć lub umrzeć, a wstydźcie się!” – te słowa musiały wywrzeć duże wrażenie. Na powstańców…
Polacy od lat z podziwem patrzyli na Włochów i ich dążenia do wyzwolenie i zjednoczenia. Dla Czerwonych i ich zwolenników Giuseppe Garibaldi…
Dla stronnictwa Białych w Krakowie, wcześniej z dużą rezerwą traktującego powstanie, ta depesza musiała być wstrząsem. Książę Władysław Czartoryski, przywódca Hotelu…
Wszystko miało wyglądać zupełnie inaczej. Ludwik Mierosławski planował przekroczenie granicy w powiecie brodnickim, w którym miał dobre układy. Po obu stronach granicy…
Nie jest do końca pewne, którego dnia odbyła się ta bitwa. Padają daty od 16 do 18 lutego. Różnie wskazuje…
„Na koniec nadszedł 19 Lutego! Dzień śmierci dla tylu bohatyrów, dzień żałoby dla tylu matek, lecz zarazem i dzień chwały dla Polski!”…
„Powstanie przybrało charakter narodowy” – napisał cesarz Napoleon III. List skierował do swojego ambasadora w Petersburgu, ale w rzeczywistości był przeznaczony dla samego…
„Jak się najemy, to Moskalom skórę wytatarujemy” – miał rzec Ludwik Mierosławski i mimo sygnałów, że rosyjskie wojska są już blisko,…
Ledwie sześćdziesięciu powstańców zebrał Ludwik Mierosławski po klęsce pod Nową Wsią. Z nimi przybył do obozu Kazimierza Mielęckiego, dowódcy wojskowego województwa…
Smutny to musiał być odwrót. Ledwie tydzień wcześniej Ludwik Mierosławski, dyktator powstania, wkroczył do Królestwa Polskiego. W ciągu siedmiu dni poniósł…
Choć Marian Langiewicz wiedział o nadchodzących Rosjanach, to jednak ich poranny atak był dla niego zaskoczeniem. „To też wielkie wrażenie [...]…
Warszawa z zasady miała być wolna od walk – tak postanowił Rząd Narodowy. Istotnie, w mieście nie doszło do większych starć. Nie…
To była ostatnia bitwa jednego najbardziej brawurowych dowódców powstania – Romana Rogińskiego. „Kołujemy ciągle, wreszcie jednej nocy zatrzymuję się w Borkach…
W tych dniach w Warszawie mała iskra mogła rozpalić wielki ogień. 27 lutego stał się nią –według rosyjskiego dziennikarza i kronikarza powstania Nikołaja…
Powstanie bardzo często przypominało polowanie. Rosyjskie wojsko tropiło i ścigało polskie oddziały, próbując je rozbić. Czasem jednak to ścigający stawał się…
Na początku powstania Teodor Cieszkowski walczył w oddziale Apolinarego Kurowskiego. Jako dowódca kosynierów wsławił się brawurowym atakiem na Sosnowiec, gdzie powstańcy…
„Raport o tej bitwie złożył Komitetowi komisarz Frankowski. Wywarł on fatalne wrażenie. Był to już nie pierwszy wypadek sporu o dowództwo, który…
Roman Rogiński, jeden z bardziej błyskotliwych dowódców powstańczych, długo wymykał się rosyjskiej pogoni. „I moja również fatalna wybiła godzina. Chłopstwo z popem na…
Od pewnego czasu Marian Langiewicz prowadził swój oddział w stronę granicy austriackiej, mając nadzieję, że kiedy będzie w jej pobliżu, wreszcie doczeka…
„Popamiętają Moskale/ Jak dostali w skórę w Skale” – śpiewano później. To fragment słynnej powstańczej piosenki Jak to na wojence ładnie, kiedy…
To były dni, gdy polityka przesłoniła walkę. Wyrwawszy się z rosyjskiego okrążenia Langiewicz ze swoimi żołnierzami przybył do Goszczy, wsi leżącej…
„Dwóch Lelewelów zabito, a może nawet trzech, a mimo to Lelewel dowodzi bandą w gub. Lubelskiej” – pisał wielki książę Konstanty do brata, cara…
23 lutego Ludwik Mierosławski opuścił Królestwo Polskie. Działania wojenne rozpoczął ledwie tydzień wcześniej, poniósł dwie klęski. Jego wyjazd powszechnie uznano…
„W tej krytycznej chwili Padlewski dopadł do kosynierów, schwycił ich sztandar i osobiście poprowadził do ataku. Żwawo ruszyli naprzód – pisał o szarży…
Najpóźniej 8 marca Marian Langiewicz otrzymał propozycję objęcia dyktatury. „Dnia 8. marca przybył do obozu Ostoja Kołaczkowski z wysłannikami Ławy krakowskiej i ci…
Jeśli wierzyć Nikołajowi Bergowi, rosyjskiemu dziennikarzowi i kronikarzowi powstania, bitwa rozpoczęła się przez przypadek. Po wielu dniach kluczenia i ucieczki Zygmunt…
„Wszelkie dotychczasowe istniejące władze cywilne i wojskowe jakiegokolwiek pochodzenia niniejszym dekretem rozwiązuję” – napisał Marian Langiewicz w pierwszym piśmie po…
„Zajaśniały owe wielkie czyny/ Jakich nam dzieje przedstawiają całe/ Gdy dwóchset młodzi, jak Termopil syny/ By resztę braci zasłonić się…
Jego walka skończyła się w Feliksowie niedaleko Broku. Benedyktowicz miał ledwie 18 lat, gdy przyłączył się do powstańczego oddziału. Feralnego…
Świetnie uzbrojone i wyekwipowane oddziały pod doświadczonymi dowódcami wkraczające do Królestwa z Galicji – to miało odmienić oblicze powstania. Tak…
W drugiej połowie lutego w powiecie trockim, 30 km od Kowna, sformowano niewielki oddział powstańczy. Zorganizował go leśnik i naczelnik…
Choć po ogłoszeniu dyktatury Mariana Langiewicza liczebność jego oddziału wzrosła do ok. 3 tys. ludzi, to jego sytuacja nie była…
Mimo zwycięstwa pod Chrobrzem w obozie dyktatora Mariana Langiewicza daleko było do euforii. „W armii dyktatora zaszły zamieszki i nieporozumienia…
Musiała to być niezwykle gorąca i dramatyczna noc. Późnym wieczorem po bitwie pod Grochowiskami dyktator powstania Marian Langiewicz wezwał swoich…
Gdy Stefan Bobrowski, jeden z najzręczniejszych działaczy czerwonych z obalonego wraz utworzeniem dyktatury Tymczasowego Rządu Narodowego, jechał do Krakowa, miał nadzieję negocjować…
To był czarny dzień dla oddziałów powstańczych. Gdy w Krakowie Tymczasowy Rząd Narodowy z powrotem przejmował władzę po upadku dyktatury Langiewicza, trzy…
Na początku marca Napoleon III zaproponował Austrii sojusz, na mocy którego Polska zostałaby odbudowana pod władzą Habsburgów. Austria nie połknęła…
Ciągła ucieczka musiała się tak skończyć. Pułkownik Walenty Lewandowski, naczelnik wojskowy Podlaskiego, próbował się odgryzać Rosjanom. „Pod karczmą Zielonką, niedaleko…
„Dnia 25. marca o godzinie w pół do dziewiątej rano opuszczaliśmy Tamizę, wjeżdżając na pełne morze” – pisał we wspomnieniach dowódca wyprawy…
„Drugim dowódcą, który miał się teraz odznaczyć jako wybitny partyzant, był Konstanty Ramotowski (Wawer), [...] posłany w bezczynne dotąd woj. augustowskie…
Rządowy „Dziennik Powszechny” donosił: „Oprócz znacznej liczby ranionych i ujętych buntownicy zostawili na placu boju 120 ludzi. [...] Wojsko nie poniosło…
Wielki i kosztowny plan dostarczenia broni drogą morską na Litwę upadł już po kilku dniach, gdy statek „Ward Jackson” wiozący ładunek…
Miał ledwie 25 lat, ale do powstańczej pracy wziął się z ogromnym zapałem. Bolesław Kołyszko był studentem na uniwersytecie w…
„Tylko dalsze to trwanie może dać negocjatorom dyplomatycznym podstawę dość silną, aby coś trwalszego i bezpiecznego zbudować, lub konieczność wojny wykazać.…
Konstantemu Ramotowskiemu „Wawrowi” ledwie na kilka dni udało się zmylić carską pogoń. Po pierwszej potyczce, przejściu Narwi i spaleniu tam mostu…
„Powstańcy uderzyli na stacyę kolei żelaznej w Kozłowej Rudzie i znieśli tamtejszą załogę złożoną z 80 żołnierzy. Pod wieczór wysłano tam osobnym pociągiem…
Z deszczu pod rynnę – tak można określić powstańczą drogę oddziału „Wawra”. Józef Ramotowski postanowił przedostać się w Augustowskie przez województwo grodzieńskie.…
Aresztowanie przez Austriaków Mariana Langiewicza było wielkim ciosem dla powstania, ale wywołało też skandal obyczajowy. Kraków aż huczał od plotek.…
Dla Józefa Oxińskiego, jednego z najprężniejszych dowódców powstania, udział w zrywie zaczął się od falstartu. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku na…
„14 oddziałów i ok. 10 tys. ludzi” – taką informację przekazał gen. Ignacy Kruszewski brytyjskiemu agentowi przybyłemu do Krakowa. Takie oddziały…
Nawet najbardziej propolscy z brytyjskich parlamentarzystów nie zakładali zbrojnego zaangażowania Anglików w Polsce. „Nie żądam – wołał w czasie lutowej debaty w parlamencie Pope…
„W bitwie pod Cytowianami zginął młody obywatel Cytowicz, dymisjonowany oficer. Był on jednym z najczynniejszych członków naszej organizacji, gorący, żądny walki, krwią…
Dwóch tygodni potrzebował Marcin Borelowski „Lelewel”, by zbudować nowy oddział i wrócić do walki. „Do oddziału, który wyruszył 8 kwietnia do…
Aleksander Andruszkiewicz wybrał dobrą pozycję do przyjęcia bitwy. Pod Lokajciami partyzanci znaleźli się dwa dni wcześniej. Dowódca był niezwykle doświadczonym…
Jeśli wierzyć doniesieniem krakowskiego „Czasu”, Cieszkowski został bestialsko zamordowany. „Podamy wam tylko jedno nazwisko, nazwisko firmowe towarzystwa wszelkich okrucieństw [...]…
Ludwik Narbutt był jednym z pierwszych, którzy sformowali swój oddział na Litwie, w powiecie lidzkim. „Był on jednym z najdzielniejszych partyzantów powstania. Partyzantki…
„Drugiego Bobrowskiego już rewolucja nie miała” – pisał po jego śmierci Oskar Awejde, członek Rządu Narodowego. To była zresztą niemal…
To mogła być jedna z najbardziej spektakularnych akcji całego powstania. „W cytadeli zawiązał spisek w porozumieniu z siedzącym obok niego Bronisławem Szwarcem,…
Historia oddziału „Dzieci Warszawy” była krótka i krwawa. Major Walery Remiszewski za zgodą Rządu Narodowego zaczął go formować pod koniec marca.…
Po aresztowaniu przez Austriaków Langiewicz nie zamierzał siedzieć bezczynnie. Były już dyktator powstania ponoć próbował uciec z więzienia, chcąc wrócić do…
„Na co wam broń? Z kijami zdobędziecie na Rosjanach karabiny, z karabinami armaty, a z tym Modlin i Warszawę” – miał rzucić Leon Frankowski, gdy…
Długo trwały dyplomatyczne zabiegi, negocjacje i rozmowy, nim Anglia, Francja i Austria zdecydowały się wspólnie wywrzeć na Rosję presję w sprawie Powstania Styczniowego.…
Francja, mimo wielkich planów (mówiono nawet o odbudowie Polski), nie udzieliła militarnej pomocy powstaniu. W polskim zrywie uczestniczyło za to co najmniej…
Michalski dowodził oddziałem w zastępstwie, gdy podczas nocnego marszu w pobliżu Wąchocka spotkał się z „kolumną moskiewską trzy razy liczniejszą”. Nie stracił jednak…
Mało który z powstańczych dowódców miał tak dużo wiedzy o zasadach walki partyzanckiej. „Narbutt bowiem na sposób kaukazki, dla zmylenia pogoni, miał…
Do aresztowania jednego z najważniejszych organizatorów i dowódców powstania doszło przypadkowo na wiejskiej drodze. Padlewski jechał bryczką przyjąć pod swoją komendę…
Choć Dionizy Czachowski nie miał doświadczenia wojskowego, wkrótce stał się jednym z najlepszych dowódców powstańczych. Polacy nazywali go biczem Bożym na…
Przypadek zdecydował, że udało się uniknąć zasadzki. Rosjanie próbowali okrążyć oddział mjr. Aleksandra Litticha. „Dnia 23 kwietnia rano odebrałem wiadomość,…
Śmierć poety sławili poeci. Wincenty Pol pisał: Duchowych natchnień Synu – wierne Polski dziecię Jako czułeś w pieśni…
„Nie sposób odmalować entuzjazmu panującego w oddziale; Young [Junck] był wspaniały, zatknął swoją policyjną czapkę (kepi) na ostrzu szabli i…
Walery Wróblewski, jeden z najwybitniejszych powstańczych dowódców, późniejszy bohater Komuny Paryskiej, nie od razu dał się wciągnąć do walk powstańczych.…
To był cios w samo serce powstańczej konspiracji w zaborze pruskim. Tego dnia policja wkroczyła do pałacu Jana Kantego Działyńskiego.…
„Zdrada” – to słowo często pada w opisach tej bitwy. „Przede wszystkim Young [Junck] został podle zdradzony przez dowódcę kolumny…
Obóz powstańczy w lasach szeszolskich między Wiłkomierzem a Wilnem, założony został już zimą 1863 roku. Tam zbierali się powstańcy walczący…
„A, Murawjow zuch. Wiesza, rozstrzeliwuje. Daj mu Boże zdrowie” – pisano o nim w Moskwie. Nowy generał gubernator Litwy miał…
To był jeden z najgłośniejszych zamachów sztyletników. Jego ofiarą stał się znany dziennikarz prorządowego „Dziennika Powszechnego” Józef Miniszewski, piszący obelżywe…
To jedna z najbardziej kontrowersyjnych postaci Powstania Styczniowego. Czerwoni grozili mu śmiercią, część późniejszych badaczy widziała w nim carską „piątą…
To miała być bitwa na dobry początek. „Szybko i z pomyślnym skutkiem postępowało tworzenie nowego oddziału pod kierunkiem Mystkowskiego, który…
„Europa nie dała do tej pory Polsce nic, oprócz mało ważnych not dyplomatycznych, mitingów i platonicznych sympatii. My, Włosi, powinniśmy…
To być może jedno z najświetniejszych zwycięstw Polaków w postaniu, choć, niestety, niewykorzystane. „Powstańcy w tej bitwie szli na bagnety…
„Wojska nasze, zająwszy 8 mil szerokości, przeszły 15 mil z południa ku północy [...] wszędzie lud witał ich jak zbawców”…
To było ostatnie starcie krótkiej kampanii partii Edmunda Taczanowskiego, uzbrojonej w Wielkopolsce i liczącej ponad tysiąc powstańców. Po zwycięstwie pod…
Decyzja o dacie rozpoczęcia powstania na Rusi została podjęta 8 kwietnia. Termin wyznaczono na 9 maja, a naczelnym wodzem miał…
Ta decyzja miała pokazać zarówno w kraju, jak i za granicą, że władza powstańcza jest stabilna. „Dla nadania mu jeszcze…
W województwie mohylewskim (na dzisiejszej Białorusi) powstanie trwało ledwie kilka dni. Plan był niezwykle ambitny. Naczelnik wojskowy województwa, były oficer…
Ledwie dwa dni trwała ostatnia kampania Antoniego Jeziorańskiego. Generał rozpoczął walkę już w styczniu, później był podkomendnym gen. Mariana Langiewicza.…
„Zaraz potem Śmierć Narbutta, w którą długo nie chciano wierzyć, nowym ciosem dotknęła powstanie litewskie” – pisał w pamiętniku powstaniec…
Zwykle to Moskale ścigali oddziały powstańcze. Według Stanisława Zielińskiego, autora Bitew i potyczek 1863–1864, tym razem to powstańcy przez pewien…
Padlewski był jednym z pierwszych powstańczych dowódców, na którym wykonano wyrok śmierci. „Dnia 15 maja 1863 r., godzina 2 i…
„Cały kierunek działań dyplomatycznych ma pozostać po wyłącznym nadzorem i odpowiedzialnością W. Ks. Mości” – pisano pod koniec kwietnia w…
Traugutt, największy symbol powstania, nie spieszył się, by do niego przystąpić. „Powstania nikomu nie doradzałem, przeciwnie, jako były wojskowy widziałem…
Podczas formowania Oddziału Lwowskiego mnóstwo było entuzjazmu i uniesień. „Przez srebrną wstęgę rzeki, przez koronki krzewów patrzyliśmy na chłopców naszych,…
Oddziałowi mjr. Jana Żalplachta ps. Zapałowicz mimo udanej potyczki poprzedniego dnia (patrz kalendarium 18 V) nie udało się odskoczyć od…
120 powstańców i ledwie osiemnaście karabinów – na czele tak uzbrojonego oddziału wkroczył do Królestwa Marcin Borelowski „Lelewel”, jeden z…
Pułkownik Józef Ramotowski „Wawer” musiał mocno zaleźć za skórę Rosjanom, skoro w Augustowskiem wysłano przeciwko niemu aż siedem rot (ok.…
Na Wołyniu powstańcy od początku borykali się z ogromnymi przeszkodami różnej natury. Nie inaczej było z oddziałem formowanym w okolicach…
„Usunięcie rządu okazało się dziecinnie łatwe” – pisał prof. Stefan Kieniewicz o majowym przewrocie we władzach powstańczych. Wrzenie wśród Czerwonych…
Pod koniec kwietnia w województwie lubelskim powstanie zdawało się rozgorzeć nowym ogniem. W różnych miejscach województwa zaczęły się formować nowe…
Józef Oxiński, dowódca powstańczego oddziału, gorzko wspominał to starcie. „W bitwie tej, poza stratami w ludziach i porzuconej broni po…
To był już praktycznie ostatni akord powstania na Rusi. Generał Edmund Różycki wkroczył na Wołyń na początku maja na czele…
Wystarczyło przejąć rządowe pieczęcie, by zagarnąć powstańczą władzę. Tak postąpili kilka dni wcześniej Czerwoni. Dotychczasowy Rząd Narodowy co prawda zastanawiał…
Mimo ciągłych niepowodzeń płk Teofil Łapiński nie składał broni, próbując dostarczyć przynajmniej część wiezionej broni i amunicji powstańcom na Litwie.…
„Zdaje mi się, że popołudniu przyszedł do mnie Awejde, przyniósł odpowiedź nowego Rządu, formalną, opatrzoną pieczęcią, na nasz list zbiorowy[...].…
Trzeba było niemal miesiąca, by Polacy w Wielkopolsce odbudowali komitet pomocy powstaniu. Pierwszy, pod przewodnictwem arystokraty hrabiego Jana Działyńskiego, został…
Edmund Callier był jednym z najzręczniejszych powstańczych dowódców. Jak mało kto umiał ujść z zasadzki, zadając przy tym wrogowi poważne…
Relacje z tego wydarzenia są tak dramatyczne, że aż trudno w nie uwierzyć. „Z całego pociągu, w którym 600 żołnierzy…
Bywały chwile, gdy powstańcze oddziały miały czas na odpoczynek i szkolenie. Tak było m.in. z partią gen. Onufrego Duchińskiego i…
„Pragnąc dowieść Polakom, że rząd ich się nie obawia, zająłem się niezwłocznie rozpatrzeniem wyroków na ważniejszych przestępców […]. Zacząłem od…
Jedną z charakterystycznych cech oddziałów powstańczych była ich nietrwałość. Partie łączyły się i dzieliły, zwykle przy okazji bitew, czasem z…
Ledwie dwa dni upłynęły od stracenia ks. Stanisława Iszory, gdy przed plutonem egzekucyjnym w Wilnie postawiono kolejnego duchownego, Rajmunda Ziemackiego,…
Jeśliby sporządzić ranking polskich napadów stulecia, zabór Kasy Głównej Królestwa Polskiego bez wątpienia byłby w tym zestawieniu bardzo wysoko. Akcja…
Mimo braku reakcji Zachodu na wybuch powstania nadzieja na interwencję mocarstw nie gasła. Plany, zwłaszcza snute przez Napoleona, były imponujące,…
Nie pomogła interwencja u dworu carskiego, nie pomógł list innego z powstańczych dowódców biorącego całą winę na siebie. Generał-gubernator Litwy…
„Żołnierze sami dziwili się, prowadząc Kołyszkę. Z jakiem to męstwem szedł na plac śmierci. Powiadali chabro szeł (szedł dzielnie, odważnie)”…
Edmund Callier był w trudnej sytuacji, gdy 1 czerwca dotarł do niego rozkaz objęcia obowiązków naczelnika wojennego województwa mazowieckiego, wydany…
„Piszę do pana przybity. Straciłem wszystkich przyjaciół i tylko cudem uratowałem się” – pisał Henryk Rougemont, uczestnik wyprawy morskiej, która…
Egzekucja księdza, kapucyna Agrypina Konarskiego wzburzyła mieszkańców Warszawy. „Oburzenie z powodu ostatnich egzekucyi, zwłaszcza stracenia księdza Konarskiego, jest tak powszechne…
Celem kolejnego przewrotu rządowego, jak to ujmował Oskar Awejde, jeden z członków powstańczych władz, było stłumienie anarchii. Miał to uczynić…
Arcybiskup Feliński, choć odcinał się od ruchu zbrojnego, od dłuższego czasu miał na pieńku z władzami Królestwa Polskiego, przede wszystkim…
Informacja o zaborze Kasy Głównej i ukradzionych milionach wywołała w Petersburgu prawdziwą wściekłość. „Na Boga – grzmiał car Aleksander w…
Wśród przedpowstańczych konspiratorów trudno było znaleźć konspiratora bardziej wierzącego w powodzenie zbrojnego zrywu. „Tu spotkałem Leona Frankowskiego, największego spośród nas…
Dwa miesiące minęły od wysłania pierwszych not dyplomatycznych w sprawie Polski. Odpowiedź Rosji także była dyplomatyczna –Petersburg nie wykluczał dalszych…
To miała być kolejna – tym razem wreszcie udana – powstańcza wyprawa z Galicji. By wspomóc gen. Zygmunta Jordana, Rząd…
Był jednym z pierwszych, który ruszył do powstania. Konrad Błaszczyński ps. Bończa, były oficer wojsk carskich, ruszył z Warszawy w…
Po serii niepowodzeń związanych z wyprawami kolejnych oddziałów przechodzących przez austriacką granicę, ta ekspedycja miała być starannie przygotowana. Na jej…
„Wydział nie myśli z powstania czynić krwawej manifestacji, osądza więc wszystkie jej szanse na zimno, z rozwagą i z góry…
Bolesław Dłuski ps. Jabłonowski chciał kontynuować działania zbrojne. Jego oddział nie walczył od maja. „Zmuszeni do ucieczki pod Stemplami, moskale,…
Po majowej bitwie pod Horkami, zakończonej porażką powstańców Romualda Traugutta, rozgłaszano plotki o jego śmierci. Przyszły dyktator jednak przeżył. „Rozproszonemu…
Już w kwietniu Wielki Książę Konstanty pisał do cara: „Coraz bardziej dochodzę do przekonania, że prędzej czy później będziemy musieli…
Słynny włoski rewolucjonista kilkakrotnie słowami wspierał powstanie. W lutym apelował do Europy: „Nie opuszczajcie Polski”, później snuł wielkie, choć fantastyczne…
Epstein pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny – przedsiębiorców, ale też posiadaczy majątków ziemskich. Do konspiracji należał już przed powstaniem, był…
Istnieją przekazy, że Sierakowski niemal do końca wierzył, że uniknie śmierci. „[Generał] Szamszin uwiadomił go o wyroku i dodał, że…
Kapitan Józef Trąmpczyński świetnie obmyślił miejsce do obrony. Jego dopiero co utworzony oddział liczył 240 powstańców, ale tylko stu strzelców…
Zapewne zabór Kasy Królestwa Polskiego przez powstańców był przełomowym wydarzeniem w życiu margrabiego Aleksandra Wielopolskiego. Ledwie kilka dni później, zdając…
Jego twarz możemy zobaczyć nie tylko na zdjęciach, ale także na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem jako komtura Tetingera…
Dla mjr. Karola Kality „Rębajły” musiał to być przykry widok. Doświadczony oficer miał przejąć dowództwo nad przybyłym niedawno z Galicji…
„Wzgórza po obu stronach tonące w dymie i ogniu, gdy 300 dział wypluwało swój żelazny grad na przeciwnika” – opisywał…
„Dnia 3 lipca odebraliśmy telegraficzne zawiadomienie ze Lwowa, że generał Wysocki wkroczył na Wołyń i niedaleko granicy stoczył zwycięską bitwę.…
„Wolność słowa i zdania jest jedną z kardynalnych zasad programu demokratycznego, który jest programem Rządu” – rzucił podczas spotkania powstańczego…
O tym, że zdobycie tego miasta jest kluczowe dla całej wojny, zdawali sobie sprawę obaj prezydenci. „Vicksburg jest kluczem. Wojna…
„Pod Wyrykami odznaczył się zimną krwią pułkownik szwajcarski Erlach, znajdujący się przy oddziale jako sprawozdawca wojenny z ramienia władzy wojskowej…
Bitwa pod Janowem do dziś budzi wielkie emocje. I to nie ze względu na jej przebieg. Kapitan Zygmunt Chmieleński napisał,…
„Istnieje legenda, że na decydujące posiedzenie ministerialne, które miało rozstrzygnąć o odpowiedzi rosyjskiej, Gorczakow (szef dyplomacji) przyniósł do wyboru dwa…
„Bił się w lewo, bił się w prawo/ Z różnem szczęściem, lecz ze sławą, [...] I tak walcząc w tej…
We Lwowie niewiele mogło się wydarzyć bez wiedzy i zgody księcia Adam Sapiehy. To on też grał najważniejszą rolę w…
„Otrzymałem plac boju, na którym znalazłem 28 moskiewskich trupów, do niewoli wziąłem 5, między nimi 1 oficera. Sam mam 4…
Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją patriotyczną. Kazimierza Mielęckiego, jednego z najważniejszych dowódców powstańczych, do grobu odprowadzało 52 księży i…
Romuald Traugutt bił się w powstaniu od maja, z różnym skutkiem. Były pułkownik wojsk carskich dołączył do insurekcji późno, później…
„Stanowcza w treści, łagodna co do formy” – tak prof. Stefan Kieniewicz scharakteryzował rosyjską odpowiedź na czerwcowe noty Francji, Anglii…
O tego typu przedsięwzięciach mówiło się wówczas – „półoficjalny”. Tyle że wydawcy pisma „Niepodległość”, którego pierwszy numer właśnie się ukazał,…
To zapewne najbardziej egzotyczna bitwa całego Powstania Styczniowego. Pułkownik Zygmunt Miłkowski sformował oddział w okolicy Tulczy na terytorium Imperium Osmańskiego,…
Ponoć pożegnanie margrabiego miało nieoczekiwany przebieg. „Policja, żandarmeria i wojsko rosyjskie, jak i organa rządu powstańczego zapewniły bezpieczne opuszczenie Królestwa.…
Zwycięska bitwa pod Kostangalią nad ponadpięciokrotnie większymi siłami rumuńskiego wojska nie zmieniła sytuacji oddziału płk. Zygmunta Miłkowskiego. Jego nieco ponaddwustuosobowy…
To miała być perfekcyjna zasadzka. I byłaby, gdyby nie psy. Pułkownik Tomasz Wierzbicki niewiele wcześniej objął dowództwo nad powstańczym oddziałem,…
Od końca czerwca oddział księdza Antoniego Mackiewicza liczący ok. dwustu ludzi przebywał w okolicach Poniewieża. Czerwony kapłan, jak go nazywano,…
Po tym, jak władzę na Litwie objął Michaił Murawjow „Wieszatiel”, sytuacja lokalnych powstańców stawała się coraz trudniejsza. „Oddziały nikły, kasa…
Większość powstańczych dowódców wywodziła się ze szlachty, ale z czasem zaczęły się tworzyć także oddziały dowodzone przez włościan. „Po opuszczeniu…
Aby przetrwać oddziały powstańcze musiały być niemal w ciągłym marszu, ale nawet na ich tle wyróżniała się partia Edmunda Calliera.…
W przypadku dowódców powstańczych to była sytuacja niespotykana. Roman Rogiński, ujęty z bronią w ręku, stanął przed sądem wojennym i…
Niezbyt często zdarzało się, by oddziały powstańcze koncentrowały się w jednym miejscu. Tym razem jednak „celem lustracyi oddziałów operujących w…
„Rząd Narodowy podaje do publicznej wiadomości, że ob. Władysław Czartoryski mianowany jest głównym ajentem dyplomatycznym Rządu Narodowego w Paryżu i…
Po odrzuceniu przez rząd rosyjski żądań Francji, Austrii i Anglii w sprawie zawieszenia broni i zwołania międzynarodowej konferencji w sprawie…
„Zmniejszyła się jeszcze bardziej potrzeba pism prywatnych, które w programie swoim nie postawiły sobie pracy w pewnym szczególnym kierunku, lecz…
Po sławnej bitwie pod Janowem, w której Zygmunt Chmieleński nie tylko pobił Rosjan, ale też zagarnął ogromny skarb, jego sława…
Zginął o 5 rano. Ponoć dopiero od 36 kuli, bo wyrok wykonano nie salwą, a pojedynczymi strzałami. Władysław Czarkowski do…
Ponoć ojciec marzył, by syn przejął po nim rodzinną farmę w stanie Michigan. Ale młody Henry miał zupełnie inny pomysł…
Powstańczy rząd długo zwlekał z ogłoszeniem orędzia, choć był do tego usilnie namawiany. „Okazanie się manifestu Rządu Narodowego miałoby wpływ…
„W przyzwoitych rodzinach, które potrafią otoczyć osadzanych nieletnich odpowiednią opieką” – brzmiał ukaz najwyższy wydany 1 sierpnia. Dotyczył schwytanych przez…
O jego śmierci pisał poeta. „Choć w ciemni cytadeli śmierć twa tajemnicą/ Którą zna tylko szatan, co cię dręczy w…
W swojej monumentalnej pracy Stanisław Zieliński wymienił ok. 1200 starć podczas Powstania Styczniowego. Większość z nich to ledwie utarczki. Tak…
Ledwie kilka dni potrzebował nowo mianowany naczelnik wojskowy podlaskiego i lubelskiego, by zacząć energiczne akcje zaczepne. Michał Heydenreich ps. Kruk…
Jeden z członków Rządu Narodowego lakonicznie skwitował dymisję jednego z najważniejszych i najenergiczniejszych dowódców powstańczych: „Zmęczony i upadły na duchu…
103 powstańców liczył oddział, który w nocy przekroczył granicę Królestwa Polskiego. Na jego czele stał major Jan Popiel ps. Chościakiewicz.…
„Okropne nieszczęście zdarzyło się dzisiaj w naszem mieście. O godz. 4 ¾ po południu dał się słyszeć straszny huk i…
„Zawsze bici i nieustannie ścigani przez nasze kolumny powstańcy nigdy aż dotąd nie mogli ogłosić zgodnie z prawdą rzeczywistego sukcesu.…
Wyjątkowa to sytuacja, by słynny rosyjski pisarz poświęcił opowiadanie polskiemu powstańcowi. „Migurskiego osądzono i skazano za ucieczkę na 1000 plag.…
To miała być śmierć za zdradę powstania. „Wydział jednomyślnie wydał odezwę do Domejki, skazując go na śmierć, gdyby chciał podpisać…
Powstanie Styczniowe i próba wywołania konfliktu w Europie to tylko jeden z aspektów aktywności Francji na arenie międzynarodowej. W tym…
Sztuka wycofywania się stała się jedną z najważniejszych umiejętności w przypadku większości oddziałów powstańczych. Dionizy Centkowski, były oficer w armii…
Żadna inna rewolucja nie dochowała się tak słynnego przedstawienia. Wolność wiodąca lud na barykady to też zapewne najsłynniejszy obraz Eugène’a…
Trudno o bardziej dosadny i gorzki komentarz do organizowanych z Galicji wypraw niż konkluzja austriackiego generała: „To wy żołnierze? Powstańcy?…
Ledwie po siedmiu bitwach Traugutt rozwiązał swój oddział. Nie widział sensu dalszej walki na Białorusi. Sam jednak nadal chciał uczestniczyć…
Choć Ludwik Mierosławski opuścił plac boju już w lutym i większość czasu spędzał w Paryżu, cały czas miał spore wpływy…
Niemal 48 godzin – 50 km marszu, nieudana zasadzka, bitwa i na koniec nocna jazda furmankami. Rankiem 17 sierpnia rozpoczęła…
Reakcje papiestwa na polskie zrywy nie zawsze była przychylna. W czerwcu 1832 roku, a więc już po upadku Powstania Listopadowego,…
W zajętej przez carskie wojska i kontrolowanej przez policję zaborcy Warszawie taką scenę trudno sobie wyobrazić. Oto w biały dzień…
Podpułkownik Władysław Eminowicz mylił tropy, jak mógł. W połowie sierpnia otrzymał on rozkaz Rządu Narodowego nakazujący powrót w Sandomierskie. „Wyruszyli…
Czasem nawet tak dociekliwy badacz jak Stanisław Zieliński, historyk i kierownik biblioteki Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, który dzięki mrówczej…
„Wiara w porządku, bez popłochu, trzymajcie się ostro!” – rzucił Dyonizy Centkowski. To były jego ostatnie słowa, chwilę później otrzymał…
Nie jest pewne, kto zawinił w bitwie pod Wirem. Wiadomo za to, kogo obwiniono za tę porażkę. Dwa dni po…
Wielkie zwycięstwo pod Żyrzynem przyniosło chwałę dowódcy Michałowi Heidenreichowi „Krukowi”, ale i ściągnęło na niego kłopoty. „Żyrzyn skonsternował też dowództwo…
Los wielkiego księcia jako namiestnika Królestwa był przesądzony. Już w lutym 1863 roku namawiano Konstantego, by złożył dymisję i opuścił…
„A w Sieradzkiej Ziemi/ Łokietkowej ziemi /Zniósł tam Moskwę Taczanowski /Z kosyniery swemi” – pisała poetka Maria Konopnicka. O polskim…
Petersburg nazywano miastem tramwajów. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku funkcjonowała tam największa sieć tego typu komunikacji na świecie, co…
Jan Bieńkowski, sztyletnik z Warszawy, przybył do Wilna z misją wykonania wyroku śmierci na Aleksandrze Domeyce, wydanego przez Rząd Narodowy.…
Po zwycięskiej bitwie pod Sędziejowicami, w której zginęło m.in. kilku synów arystokratycznych rodzin, gen. Edmund Taczanowski zdawał sobie sprawę, że…
W istocie to była ostatnia potyczka ostatniego większego oddziału na Białorusi. Powstańcze partie miały tu wyjątkowo trudne zadanie, bo ich…
Na pozór było to jedno z wielu spotkań cara Aleksandra. Na prywatnej audiencji przyjął on Mikołaja Milutina, brata ówczesnego ministra…
Przyszły pisarz miał nieco ponad 15 lat, gdy wybuchło powstanie. Już wcześniej zaangażowany w ruch konspiracyjny, nie wahał się ani…
Pojawiają się różne informacje na temat pojawienia się dwóch oddziałów powstańczych w okolicach Biłgoraja. Według jednej z wersji płk Kajetan…
Z bitwą tą wiążę się ponoć legenda. „Jeśli ktoś znajdzie się o północy w pobliżu Piasecznej Góry koło Zwierzyńca, może…
Osiem miesięcy z różnym powodzeniem walczył płk Józef Ramotowski „Wawer”, nim ostatecznie powiedział pas. „Przebywając w okolicy Augustowa z oddziałem…
To było pożegnanie wielkiego księcia z Warszawą. Na wyraźne wezwanie brata cara Aleksandra Konstanty wyjechał w sierpniu do Rosji. W…
„Jest to człowiek w sile wieku liczący mało co nad lat 30, zdolny oficer, człowiek pojedynczy i nie bawiący się…
Gra na czas – to był główny cel dyplomatycznej akcji Rosji. Car i jego współpracownicy chcieli przede wszystkim odsunąć potencjalne…
Ledwie 14 miesięcy wielki książę Konstanty pełnił funkcję namiestnika Królestwa Polskiego. Brat cara Aleksandra II przybył do Warszawy na początku…
„Pragnął śmierci, byleby ona kraj zbawiła – świadectwem jest toast, który wniósł na pożegnaniu, ruszając do boju. Staropolskim obyczajem, przyszli…
Czy był to błąd dowódcy, czy przemyślana, lecz ostatecznie mylna strategia? „Pozycję mieliśmy nie bardzo dobrą, przecież pod zasłoną boru…
„Mój ojciec był Polakiem, moja matka jest Niemką [...] mimo to zawsze czułem się Polakiem, nawet wtedy, kiedy nie rozumiałem…
To był już ostatni akord trwającej nieco ponad rok burzliwej historii. Ledwie w czerwcu 1862 roku margrabia Wielopolski wjeżdżał do…
„Co za widok! Co za wymowny odzew przeciw ciemiężcom! Co za pociecha, co za chwała dla (męczonych) ofiar! Rzym! Wszak…
„Dekretem z dnia 14 września generał Taczanowski za nieposłuszeństwo, zmarnowanie i samowolne opuszczenie oddziału i kraju, został zawieszony w urzędowaniu…
Już drugi raz Małogoszcz była terenem powstańczej bitwy. Pierwsze starcie, do którego doszło w lutym, było jednym z największych w…
Czasem trudno dokładnie prześledzić losy pomniejszych dowódców powstańczych oddziałów. Tak jest m.in. z Teofilem Witkowskim. Na pewno co najmniej od…
„W początkach września powstanie było w widocznym upadku. Ja jestem chory i tracący wiarę w swoją pożyteczność krajowi” – zeznawał…
To była naprawdę śmiała akcja. „Celem ukarania straży pogranicznej powiatu biebrzańskiego, nieustannie napastującej ludność okoliczną, major Brandt, który z polecenia…
„Rozmyślne spiskowanie przeciw sprawie publicznej” – napisał Ludwik Mierosławski w odpowiedzi na złożoną mu niemal miesiąc wcześniej propozycji. Rząd Narodowy…
Wielu Amerykanów mówi o niej rzeka śmierci. Zapewne niesłusznie, choć o znaczenie słowa chickamauga spory trwają do dziś. Ma ono…
Trzy dni, trzy bitwy, ok. 50 km marszu. Choć kpt. Zygmuntowi Chmieleńskiego za każdym razem udawało się wyprowadzić oddział z…
Walki we wrześniu przypominały czasem polowanie. Myśliwi to oddziały carskie, a zwierzyna – oddziały powstańcze. Wykorzystując okazję, potrafiły się mocno…
Nie ma stuprocentowej pewności, kiedy Traugutt wyjechał z Paryża. 24 września wystąpił do Komitetu Polskiego o zasiłki dla kilku oficerów.…
Stosunkowo łatwo było odsunąć od rządu Karola Majewskiego. „Wbrew ogólnie przyjętym sądom czerwoni doszli we wrześniu do władzy nie na…
„Władysław Rawicz nie należał do czołowych wodzów styczniowego powstania, nie dane mu było ani prowadzić zastępów na polach bitew, ani…
Tysiące stron zapisano już na temat stosunku chłopów do powstania. Mieli być i w dużej mierze byli siłą zrywu. Nie…
„Gdyby zbir, który grozi narodowi stryczkiem, Sybirem i knutem, nie widział wciąż przed sobą widma śmierci z rąk ludu, stopniowo…
Po nieudanym zamachu na gen. Fiodora Berga, do którego doszło 19 września, namiestnik Królestwa Polskiego zyskał dogodny pretekst do –…
Wybuch granatu początkowo nie wydał mu się specjalnie groźny. „Naraz czuję jakby silne uderzenie kijem w nogę, nawet niezbyt bolesne,…
Zapewne najdotkliwszą karą za zamach na namiestnika gen. Fiodora Berga była kontrybucja nałożona na stolicę Królestwa. „Warszawa jest od dwóch…
Nie wszystkie oddziały powstańcze walczyły z wojskiem carskim. Część – żandarmeria – miała przede wszystkim inne zadania: zbierania podatków, ale…
Był prostym gazdą, pasł owce w Tatrach Bielskich i Dolinie Kieżmańskiej. Opór i walka o swoje doprowadziły go na konferencję…
„Nowe to wzmaganie się szpiegostwa i moskiewskiego terroryzmu, którego najpotworniejsze wybryki stwierdza codziennie mnóstwo doniesień naszych urzędników bezpieczeństwa publicznego, znagla…
Doktor Berthold Hermani mógł się kazać grabarzem powstania lub przynajmniej przyczynić się do wielkiego kryzysu i masowych aresztowań. Był to…
To była jedna z głośniejszych publicznych egzekucji czasu terroru zarządzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Nowy znów mord publiczny popełnili Moskale…
Od chwili objęcia stanowiska namiestnika Królestwa Fiodor Berg nieustannie apelował o przysłanie mu większej liczby oddziałów. Jego zdaniem był to…
Są różne głosy na temat aresztowania Józefa Piotrowskiego, naczelnika Warszawy i jednej z najważniejszych osób podziemnych władz, oraz daty jego…
To już była ostatnia prosta na drodze do objęcia dyktatury. „Pożałowania godne zajścia z września były powodem, że dnia 10…
„Powinien zostawić włosy, żeby rosły jak Samsonowi w Biblii” – powtarzała jego matka. Do dziś mówi się, że drugiego tak…
W tych wydarzeniach było mnóstwo emocji i arogancji dowódcy. Kosztowały one śmierć przez powieszenie jednego z żołnierzy i były przyczyną…
Powstańcze władze, a przede wszystkim przedstawiciele stronnictwa Białych, cały czas miały nadzieję na militarną interwencję mocarstw zachodnich. Wiatry wyraźnie się…
„Opowiedzmy nie tylko o faktach z tej bohaterskiej wojny ludu, opowiedzmy także o ludziach. Nie tylko pułkownik Nullo, także i…
To był naprawdę długi i krwawy powstańczy dzień. Połączone oddziały płk. Kajetana Słupskiego i ppłk. Aleksandra Matuszewicza pierwszy raz zostały…
Niewielu powstańczych dowódców miało tak duże doświadczenie wojskowe jak ppłk Aleksander Matuszewicz, ale i on po bitwie pod Dobrą „tak…
To jedna z kluczowych chwil powstania. Oddajmy głos świadkowi: „Z wojskową punktualnością o godzinie 10-ej wszedł Traugutt [...]. W krótkich,…
To była jedna z najbardziej spektakularnych akcji warszawskiej konspiracji, choć nie przyniosła spodziewanego efektu. Namiestnik Królestwa Fiodor Berg w ramach…
Do dziś nie ma pewności, dlaczego Rząd Narodowy tak długo wahał się, czy skorzystać z usług doświadczonego pułkownika wojsk carskich.…
„Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych w 1863 roku. Nigdy nie tracił zimnej krwi; nikomu nie…
Zaciekła obrona trwała, dopóki powstańcom nie zabrakło nabojów. A i wtedy spróbowali się przebić, walcząc na bagnety. Nowy oddział pod…
Mniej więcej w tym czasie co oddział Dionizego Czachowskiego (patrz notka z 20 X) do województwa lubelskiego przybyły dwie powstańcze…
Był ofiarą terroru wprowadzonego przez namiestnika Fiodora Berga. „Żyjemy tu w najokropniejszem położeniu. Komisya śledcza ma sobie przepisanem, utrzymywać więzienia…
„Dziś 22 stycznia – rocznica wybuchu powstania styczniowego. Pamiętajmy, że na naszym cmentarzu parafialnym również spoczął taki bohater – Nikodem…
Projekt na pozór wydawał się awanturniczy, a nawet szalony. Polacy mieli stworzyć flotę korsarską działającą na morzach Bałtyckim i Czarnym.…
„Zawodnik nie może rzucać piłki lub podawać jej ręką innemu […]. Zawodnik nie może brać do rąk piłki z boiska…
„Osiągnąłem to, co chciałem: akt posłuszeństwa” – pisał namiestnik Fiodor Berg do cara w dniu, gdy na ulicach pojawiły się…
Ciekawe, że akurat w późną jesienią 1863 roku na emigracji pojawiły się aż dwa projekty morskie. Pierwszy – utworzenie floty…
„Bez Czerwonego Krzyża największe humanitarne osiągnięcie XIX w. nigdy nie zostało by podjęte” – napisał komitet noblowski, przyznając pierwszą w…
Już w maju miał mówić, że w walce szuka śmierci. „Przebija w nim niepokój i wyczekiwanie chwili powołania. On by…
To był już absolutnie ostatni akord krótkiej, lecz burzliwej kariery brata cara na stanowisku Namiestnika Królestwa Polskiego. Ostatniego dnia października…
To był zuchwały plan. Pułkownik Ludwik Żychliński po kilku tygodniach i odbudowaniu swojego oddziału „Dzieci Warszawy” (do ok. 2 tys.…
Niewiele było osób tak powszechnie znienawidzonych w Królestwie. Szef policji Fiodor Trepow zaskarbił sobie niechęć już przed powstaniem, rozbijając manifestacje…
„Cała więc wyprawa, która pochłonęła tyle pracy i kosztów (do 60 tysięcy złp), została marnie zgubiona” – pisał z rozgoryczeniem…
Do powstania ruszył pod koniec kwietnia z całą rodziną – dwoma synami, dwoma bratankami, zięciem i siostrzeńcem. Zginął podczas kolejnego…
Po odrzuceniu przez Rosję not dyplomatycznych mocarstw, temat interwencji w sprawie Polski praktycznie dogorywał, choć nadal nie można było odrzucić…
Nawet Rosjanie byli pełni podziwu dla jego dokonań i postawy. „Należy przyznać, że był to jeden z najdzielniejszych wodzów powstańczych…
„Gdyby nie śmierć Rynarzewskiego, walka na Kurpiach długi czas byłaby jeszcze prowadzona” – pisał we wspomnieniach Zbigniew Chądzyński, jeden z…
Wśród powstańczych dowódców mało było aż tak skutecznych i zręcznych partyzantów, umiejących prowadzić małą wojnę. „Rudowski nie przestawał niepokoić wojska,…
Na pewno nie był prorokiem we własnym kraju. „Piszę z największą niechęcią, dlatego że gdyby Elias przyszedł do Polski po…
W zależności o relacji jej uczestników bitwa odbyła się – lub nie. Bez względu na to, kto pisze – pozostał…
Taką datę egzekucji dwóch zamachowców na generała policji w Warszawie podaje Nikołaj Berg, rosyjski dziennikarz i historyk powstania. Według członka…
„Rząd Narodowy widział się spowodowanym przedsięwziąć reorganizację w administracji m. stoł. Warszawy i kraju całego” – lakonicznie zapisano w ulotce…
„No soy culpable” ( „Jestem niewinna”) – to były jej ostatnie słowa. Dziś nie ma pewności, czy „Chipita” naprawdę popełniła…
„Więc przecież śmierć moja zmyje z nazwiska naszego plamę, którą rzucił na niego mój ojciec służbą swoją przeciwko ojczyźnie” –…
Mogło by się wydawać, że śmierć duńskiego władcy ma niewielki wpływ na sprawę polską. A jednak. „Wypadek ten stał się…
Rosyjska pętla coraz mocniej zaciskała się wokół wielu powstańczych oddziałów. Tak było choćby w obwodzie przasnyskim. „Napierani ze wszystkich stron…
W czasie powstania nieczęsto dochodziło do walk ulicznych. Tym razem udało się jednak powstańcom wciągnąć w zasadzkę rosyjskie oddziały. Połączone…
„W obu tych potyczkach, pod Rossoszą i Kolanem, tak oficerowie, jak żołnierze, bili się z równem męstwem, i to w…
W owym czasie niewielu doceniło wagę tego przemówienia. „Choć odrobinę wyrazić sens uroczystości w dwie godziny, tak jak pan to…
W tej krwawej i zaciętej bitwie najważniejsze było starcie o wzgórze. „O wzgórze to od tej chwili głównie się walka…
Podpisany przez cara akt ułaskawienia był już w drodze. To tylko przyspieszyło egzekucję. „Na rusztowaniu z całym spokojem wysłuchał wyroku…
Romuald Traugutt próbował uporządkować sprawy nie tylko w Królestwie Polskim i w zaborze rosyjskim, lecz także w pozostałych. Był do…
Niewiele jest wzmianek na temat użycia artylerii przez oddziały powstańcze. O ich produkcji czy zakupie nie można było nawet marzyć.…
„Widziałem śmierć w niemal każdej wyobrażalnej formie” – pisał później jeden z żołnierzy Unii, który udał się na pole bitewne.…
Generałowi Józefowi Haukemu-Bosakowi nie zbywało ani energii, ani śmiałości. „Dowiedziawszy się 20 listopada, że moskale w znacznych siłach wystąpili z…
„Sekretarzem Rządu, czyli, jakby go właściwie nazwać należało, sekretarzem stanu pozostał Józef Kalasanty Janowski, budowniczy z fachu. Przytem był to…
Ponoć we Lwowie był tylko przejazdem. „Razem z Sewerynem Elżanowskim (»ślepą kurą«), byłym Komisarzem pełnomocnym w Krakowie, miał zawiązać stosunki…
Trudno sobie wyobrazić bardziej pechową śmierć powstańczego dowódcy. „Przedwczoraj nasz pan komendant otrzymał kilka fur z prowiantem do obozu, w…
Anatol Deibler praktycznie nie miał innego wyjścia – nie było chyba w historii świata rodziny mającej tak długie tradycje w…
Ponoć w przeciwieństwie do syna był przeciwnikiem powstania. „Obok mnie stoi dziad, ogromny, dość otyły, z nachmurzonym czołem, patrzy na…
Romuald Traugutt energicznie zaprowadzał porządki nie tylko organizacji konspiracyjnej w Królestwie Polskim. „W chwili, gdy obejmował władzę, panował w Galicji…
„Po długiej obronie, gdy już zabrakło naboi, ujęty został wraz z towarzyszem Piotrowskim […]. Reszta towarzyszy, w liczbie 8, zdołała…
Ledwie dzień po zaprzysiężeniu mjr Karol Kalita „Rębajło” ruszył ze swoim oddziałem do boju. Wcześniej dał jednak swoim podkomendnym lekcję…
Ledwie dwa dni upłynęły od zaprzysiężenia, gdy powstańcy mjr. Karola Kality „Rębajły” musieli stanąć do boju. Dzień wcześniej dowódca otrzymał…
Wacław Przybylski był jedną osób najpilniej poszukiwanych przez władze carskie. „Czas był już wielki dla Przybylskiego, żeby opuścił Warszawę, bo…
„Nie do uwierzenia. Od dawna, może od 2 lat, pod nosem nas wszystkich spiskowcy zbierają się co dzień na dworcu…
Ledwie dwa dni minęły od wymuszonego wyjazdu z Warszawy naczelnika wydziału zagranicznego, gdy do dymisji podał się kolejny ważny członek…
Konflikt byłego dyktatora z urzędującym narastał jeszcze przed ostatecznym przejęciem przez Romualda Traugutta władzy. „Za powód posłużyła owa samowolna zmiana…
Był organizatorem dwóch niezwykle spektakularnych akcji. Najsłynniejszą był napad stulecia, czyli obrabowanie Kasy Królestwa Polskiego (patrz notka z 6 czerwca).…
Jego aresztowanie miało opłakane skutki. „Na Rusi zawiązująca się dość późno organizacya, acz nigdy nie była zupełna, poniosła ciężki cios…
Już jedno z jego najwcześniejszych wspomnień jest związane z malowaniem. Właśnie wrócił z spaceru z ciotką, podczas którego zobaczył grupę…
W Galicji mówiło się o nim nawet przesadnie: „Polski Robespierre”. Na pewno był jednym z bardziej radykalnych konspiratorów. „Naród, który…
„Członkowie rządu sympatyzują z walką Murzynów o wolność, to jednak nie przejawiają sympatii wobec Polski. Podbój Polski to największa zbrodnia…
„To, co najbardziej bolało Traugutta w dotychczasowym sposobie prowadzenia wojny, to była całkowita autonomia dowódców oddziałów” – pisał w monografii…
„To, co najbardziej bolało Traugutta w dotychczasowym sposobie prowadzenia wojny, to była całkowita autonomia dowódców oddziałów” – pisał w monografii…
„Nie szarpcie mnie panowie […)] jestem ksiądz Mackiewicz” – miał rzucić do Rosjan, którzy zauważyli go ukrytego w lesie pod…
Do historii przeszedł przede wszystkim w powodu okoliczności swojej śmierci. Zamach na niego, dokonany w Sarajewie, stał się zapalnikiem, który…
Dowódcy wielu oddziałów zdawali sobie sprawę, że w pojedynkę niewiele mogą zdziałać. Choć pewnie nie dotarł do nich jeszcze rozkaz…
„Jedną z najbrzydszych postaci, jakie malują się na tle ostatniego powstania” – pisał o nim Walery Przyborowski. Powstaniec i autor…
Wcale nie ściąganie coraz większej ilości wojska ani kolejne działania zbrojne czy nawet terror były gwoździami do trumny powstania. Okazał…
Romuald Traugutt zdawał sobie sprawę ze śmiertelnego niebezpieczeństwa, jakim były dla zrywu uwłaszczeniowe plany Rosjan. Był to jeden z najważniejszych…
Ledwie tydzień wcześniej został schwytany. „Nie rąb! ja jestem Chmieliński! Nazwisko to znanem było powszechnie w wojsku, jako najstraszniejszego z…
Choć był Polakiem pochodzącym z rodziny o tradycjach powstańczych, stał się jednym z najbardziej zaciekłych wrogów zrywu i wiernym poddanych…
To była ostatnia bitwa jednego z najlepszych dowódców powstania. Michał Heydenreich ps. Kruk odniósł kilka świetnych zwycięstw, m.in. pod Żyrzynem…
Na pewno zginęli w więzieniu, na pewno w odstępie kilku dni. Władysław Czaplicki, powstaniec, a później zesłaniec, nie ma wątpliwości:…
Kolejne nominacje w 1863 roku Fiodora Triepowa, musiały mieć charakter demonstracji. „Typ policyanta krzykliwego, zdenerwowanego, posiadającego to, co w języku…
Choć świadkami jego egzekucji były tysiące – spędzonych przez policję – mieszkańców Kowna, plotki, że ks. Mackiewicz żyje, nadal krążyły…
Ponoć nie była uznawana za piękność, lecz szybko skradła serce przyszłego wieszcza. „Nie mogła ona nazwać się piękną […], ale…
Józef Łuszczewski, były oficer carskiego wojska, trafił do kieleckiego więzienia jesienią. „Z towarzyszów radomskiego więzienia, prócz wymienionych, wspomnę jeszcze […]:…
Odkąd Walery Wróblewski wrócił z Warszawy ze spotkania z dyktatorem Romualdem Trauguttem, jego oddział był niemal w ciągłym ruchu. Bezpośrednio…
Tym razem Paweł Landowski miał szczęście – Rosjanie go nie poznali. Tym bardziej że długo gonili rozbity w starciu pod…
O Maciejewskiej praktycznie nic nie wiemy i zapewne nie zachowałaby się żadna informacja o niej, gdyby nie rękopisy dwóch listów…
„Nie ustawajcie w czynnościach waszych i choć niewielkimi oddziałami starajcie się Moskali niepokoić, tak żeby oni nie mogli się chwalić,…
To była ostatnia egzekucja z rozkazu władz narodowych. Zamordowany został rewirowy cyrkułu X policji carskiej Józef Galiński, powodem wydania wyroku…
Jego próby wzbudzały sensacje. „Rok bieżący kto wie czyli kiedyś nie będzie stanowił znakomitej ery w historii naszego przemysłu, a…
Klęska pod Ossową w ostatni dzień 1863 roku spowodowała rozpad powstańczego zgrupowania. Każdy oddział na własną rękę gubił tropy ścigających…
Rezygnacja i radykalizm. Tak pokrótce można opisać nastroje w Galicji. „Jedynym środkiem, przeciwko rewolucjonizującym na wszelki sposób w Galicji koterjom…
Nie ma stuprocentowej pewności, czy był chłopem, czy mieszczaninem – być może jednym i drugim. Tak przynajmniej pisze o nim…
Nawet najwytrwalsi dowódcy powstańczy byli u kresu wyczerpania psychicznego i fizycznego. Na początku stycznia o urlop poprosił Józef Jankowski –…
„Witaj mój koniu, szlechetny biegunie” – to pierwsze wydrukowane przez gazetę słowa jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy. W chwili tej…
Trudno znaleźć na Litwie w owych czasach drugą rodzinę tak licznie zaangażowaną w sprawy narodowe! Dwaj bracia Tytusa już wcześniej…
Opatów – to miasto grało ważną rolę w planach gen. Józefa Haukego-Bosaka. Już raz na krótko je zdobył 25 listopada,…
Zebrać ile się da. Taką misję otrzymał Walery Wróblewski, nowo mianowany przez Rząd Narodowy naczelnik województw podlaskiego i lubelskiego. „Otrzymawszy…
Dla wszystkich oddziałów powstańczych styczniowe, zimowe dni były najtrudniejszymi w całym powstaniu. „Surowa zima 1864 roku z dużą ilością zalegającego…
Około 40 bitew stoczył Józef Jankowski, nim postanowił rozpuścić swoją powstańczą partię. „Zdecydował się na rozpuszczenie wycieńczonego trudami wojny oddziału,…
Nie tylko organizował gen. Józef Hauke Bosak wojsko powstańcze. Choć sam pochodził z arystokratycznej rodziny (był nawet powinowatym cara!), starał…
Dla pułkownika Karola Kality Rębajły i jego oddziału ten dzień rozpoczął się bardzo spokojnie. „Gdy zabrzmiała pobudka stanęliśmy w szeregach…
To by naprawdę zimny dzień. „Wśród 19° mrozu, zrobiwszy w 61 jazdy 5-milowy marsz, stanął podpułkownik hr. Komorowski w Starejwsi…
„Gdyby mnie powiesili, mniej czułbym się zgnębiony, niż narażając na zgubę tych, którzy ryzykowali dla mnie wszystko” – pisał po…
Porażka w bitwie pod Iłżą (patrz kalendarium dn. 17 I 1864) spowodowała, że Rosjanie byli rządni odwetu. Za zwycięskim oddziałem…
Był jednym z najbardziej walecznych i wytrwałych dowódców powstania. Ale i on uznał, że potrzebny mu odpoczynek. „Dowództwo nad bandą…
„Pierwsza rocznica tego wiekopomnego dnia już nadeszła, a naród i broni nie złożył i nieprzyjaciół jeszcze nie zwyciężył” – podsumowywało…
To było jedno z najbardziej śmiałych powstańczych działań tej zimy. „W końcu stycznia 1864 r. otrzymuję rozkaz od Bosaka, abym…
Ówczesne gazety nazywały go „jedną z najpiękniejszych postaci powstania”. Powstaniec i kronikarz zrywu Walery Przyborowski zaliczał go to grupy dowódców„najwybitniejszych,…
Musiał cały czas panować na granicy pruskiej ferment, skoro 25 stycznia do Kancelarii Tajnej Namiestnika Jego Cesarsko-Królewskiej Mości wpłynęło alarmujące…
Jak wzorowy adiutant nawet w najtrudniejszej chwili nie opuścił swojego dowódcy. Była godzina 11, gdy Rosjanie uderzyli na obóz (patrz…
Przekształcenie powstania w ruch ludowy, to była walka o być, albo nie być powstania. Dobrze rozumiał to dyktator Romuald Traugutt…
To było przypadkowe aresztowanie, którego skutki okazały się tragiczne dla powstania. „Przechodzącemu ulicą gimnazyaliście: Łyszkiewiczowi, zgasła latarka, bez latarek aresztowano…
Był Józef Toczyski jednym z konspiratorów z największym spiskowym bagażem. Aresztowany w 1846 r. siedem lat spędził w rotach aresztanckich…
Od trzech lat nie było takiego wydarzania w stolicy Królestwa! „Prezydent miasta Warszawy, generał Witkowski, postanowił dać bal dla namiestnika…
„D.O.M. Bolesław Fiałkowski, prawnuk Kościuszki, oficer wojsk polskich 63 r.” - taka tablica widnieje na jego grobie. W rzeczywistości powstaniec…
To był już jeden z ostatnich wojennych akcentów powstania na Mazowszu. „W lutym kapitan Młochowski naczelnik woj. powiatów warszawskiego i…
Ten konflikt spowodował nową układankę na mapie europejskich sojuszy. Od czasu wybuchu powstania mocarstwa podzieliły się na dwa obozy –…
To był duży cios w organizację sztyletników, wykonawców wyroków Rządu Narodowego. W biały dzień między pierwszą, a drugą w nocy…
To był przełomowy moment dla powstania, a szczególnie jego władz. „W dalszym ciągu działań służby policyjnej osiągnięto znowu ważne rezultata…
Zatrzymanie Jana Ławcewicza, ważnego urzędnika Rządu Narodowego (patrz artykuł 3.02) uruchomiło lawinę. „Już po kilkunastu godzinach aresztowany Ławcewicz zaczął składać…
Gdy pokazał nuty i tekst swojej najsłynniejszej później kompozycji kapelmistrzowi orkiestry wojskowej, w której grał usłyszał: „Możesz go sobie wrzucić…
Miał dostać się do niewoli w związku z zaniedbaniem środków ostrożności. „Najpierw zjawił się mały oddziałek kawalerji, z dwudziestu kilku…
Miejscowi powiadali później, że doszło do wielkiej powstańczej tragedii. „Część powstańców, zabarykadowawszy się w zabudowaniach gospodarczych, odpierała moskali, którzy podpalali…
Ten projekt carski rząd dyskutował w tempie błyskawicznym. Tak zdecydował sam Aleksander. Do reformy agrarnej przekonał go specjalny wysłannik do…
Ten bal na pewno był świetnie zabezpieczony! „Od rana podwójny kordon policyi otaczał pałac namiestnikowski. Od godziny drugiej po południu…
Był jednym z ostatnich, który próbował utrzymać powstanie na Litwie. „Dopiero w styczniu 1864 r. udało się policji pochwycić niejakiego…
„Na rękach i kolanach musieliśmy się skradać, z rewolwerami w ręku, szukając naszych wrogów. Dudnienie dwulufowych karabinów wokół nas. Wkrótce…
„Spokojnie i poważnie szedł Jankowski na rusztowanie, pisze naoczny świadek korespondent ‘Gazety kolońskiej’ Piękny i w kwiecie wieku mężczyzna kłaniał…
Ponoć pod koniec I wojny światowej miał doradzić cesarzowi Wilhelmowi, by ten „szukał honorowej śmierci”. Choć według innych informacji, wręcz…
Romuald Traugutt zdawał sobie sprawę, że kwestia chłopska to była walka o być, albo nie być powstania. „Cały prąd waszej…
To było ostatnie starcie „Dzieci Warszawy”. A właściwie resztek tego oddziału utworzonego już na początku powstania, głównie z osób, które…
W okresie międzywojennym uznawany był za jednego najwybitniejszych pisarzy. 4 razy był nominowany do literackiej nagrody Nobla. Stehr urodził się…
Nie trzeba było wcale walczyć z bronią w ręku, ani nawet czynnie wspierać powstania, by w oczach carskich sędziów zasłużyć…
W zaborze austriackim od pewnego czasu narastały plotki o planach wybuchu powstania także w Galicji. Niepokoiły one nie tylko władze…
Batalia o pozyskanie ludności wiejskiej trwała w najlepsze. Kwestią chłopską zajmowały się obie strony. W Petersburgu kończyły się prace na…
W swoich pamiętnikach chwalił się, że „powstrzymał marsz Polaków na linię Odry”. Umiejętnie lawirując między lokalnymi władzami, wojskami i powstańcami…
To była ostatnia tak wielka bitwa powstania. „Wzrost aktywności II korpusu począwszy od połowy stycznia zmuszał dowództwo carskie do podjęcia…
Krajobraz po bitwie na długo został w oczach jego mieszkańców. „Nazajutrz mnóstw poległych zaścielało przestrzeń w kotlinie między kolegjatą, szpitalem…
„Kozacy spostrzegli człowieka ubranego po cywilnemu w czarny surdut, uciekającego przez pola. Doścignięto go i zatrzymano” – opisywał Wacław Przyborowski,…
To było już trzecie aresztowanie byłego szefa rządu Narodowego. „Wielu historyków obserwowało, że Majewski z reguły dostawał się pod klucz…
To był już przedostatni etap wdrażania ustawy uwłaszczeniowej. Mimo protestów części elit rządowych w Petersburgu, a także niechęci namiestnika Królestwa…
Nie jest pewne jak Paweł Landowski wpadł w carskie ręce. „Kolej teraz na opowiedzenie losów Landowskiego. Po ucieczce z więzienia,…
Na terenach podporządkowanych Michaiłowi Murawiewowi „Wieszatielowi” – generał gubernatorowi wileńskiemu - najdłużej walki trwały w Augustowskiem. Około 400 powstańców na…
Władze austriackie dość długo nieco przymykały oko na działania związane z powstaniem. Ostatniego dnia lutego oficjalnie i ostatecznie zmieniły front.…
Nieostrożność i denuncjacje. Zarówno jedne, jak i drugie często doprowadzały do aresztowań. W przypadku zatrzymania Zapałowskiego, doszło do jednego i…
Ogłoszenie ukazu „O urządzeniu włościan w Królestwie Polskim” ostatecznie podcięło korzenie powstaniu. Carskie przepisy głosiły: „1) Ziemie pozostające w użytkowaniu…
Był jednym z ważniejszych konspiratorów w Krakowie i jedną z pierwszych ofiar wprowadzonego kilka dni wcześniej stanu oblężenia. Adolf Aleksandrowicz,…
Nie ma informacji, by biskup Wincenty Chościak-Popiel aktywnie wspierał powstanie, ale dla władz carskich i tak był zawadą. „Jak piszą…
Ksiądz został aresztowany 21 września, dzień po wygłoszeniu kolejnego patriotycznego kazania. W nocy plebanię otoczyło 40 kozaków z Radomska. „Rewizja…
To był cios w samo serce powstańczych władz. Roman Żuliński był jedną z najważniejszych postaci powstańczego rządu. W jego rękach…
To miało być decydujące uderzenie. „Rosyanie przygotowali nową wyprawę chcąc już teraz ostatecznie skończyć z powstaniem obu południowych województw. W…
To był kolejny etap wprowadzania nowych porządków w Królestwie Polskim. „W sferach petersburskich z cesarzem na czele zdawano sobie w…
Sypał już wcześniej, ale w księdze protokołów śledczych jego nazwisko pojawia się dopiero 9 marca. Na pewno w tym momencie…
Na początku marca Rosjanie wysłali kilka ekspedycji w celu starcia ostatnich większych grup powstańczych. Jedną z nich dowodził pułkownik Łaskarzew,…
Różne pojawiają się daty aresztowania Krajewskiego. Na ogół przyjmuje się datę 10 marca, ale na przykład Walery Przyborowski, powstaniec i…
Absolutnym paradoksem wydaje się fakt, że jeden z najsłynniejszych dowódców Stanów Zjednoczonych, który doprowadził do zwycięstwa w wojnie secesyjnej, nie…
„Panna Cholewicka, lekka jak zefir, zdawała się płynąć i niknąć wprzestworzu” – recenzowały jej występy gazety. Miała wówczas ledwie kilkanaście…
„Niebywałą sensację wywołało w Wiedniu samobójstwo pułkownika austryackiego sztabu jeneralnego, Alfreda Redla (...) Jak się pokazało, był to jeden z…
„Podzieliliśmy się na małe oddziały i pomaszerowaliśmy ku Sandomierzowi, gdzie jak to było uplanowane, mieliśmy ze stodół porobić tratwy i…
„Po upadku Bosaka nadeszły dla oddziału ciężkie dni. W całym Radomskiem byłem sam jeden. Party ze wszystkich stron niemal co…
Kilkanaście milionów złotych, tyle nominalnie warte były listy zastawne zrabowane w czerwcu 1863 r. z Kasy Głównej Królestwa Polskiego. Nic…
Pewnie wiedział Romuald Traugutt, że słowa te nie znajdą wielkiego posłuchu w Europie. „Przyciśnieni całą potęgą zaprzysięgłych wrogów naszych, odzywamy…
„Marylko ma droga, jeszcze słońce świeci nade mną, jeszcze mogę patrzeć, myśleć i chcieć” – pisał Kalinowski do narzeczonej 3…
To była jedna z ostatnich prób podsycenia działań powstańczych. Pod koniec 1863 r. w zaborze pruskim zaczęto na nowo formować…
O tej bójce bez wątpienia nikt by nie wspominał, gdyby nie prawnuk jednego z jej uczestników. Pozornie niegroźna sprzeczka wybuchła…
Dla powstania na Litwie to był już praktycznie ostatni cios. „Był to smutny i chłodny poranek. Kalinowski szedł na śmierć…
Nie doczekał Władysław Eminowicz rehabilitacji. Rząd Narodowy zatwierdził rozkaz gen. Józefa Bosaka dwa dni po jego śmierci. Mógł jednak już…
Był jednym z ostatnich aresztowanych członków władz powstańczych na Litwie. Kalinowski był absolwentem Akademii Inżynierii Wojskowej i w 1863 r.…
Jego oddział, po klęsce w Opatowie, był największym działającym w województwie krakowskim. Siła oddziału „Krzywdy” polegała przede wszystkim na szybkości…
Gdy do jego drzwi zaczęli dobijać się żandarmi, był na aresztowanie przygotowany. „Od czasów ucieczki Wacława Przybylskiego za granicę miałem…
To była bardzo tajemnicza akcja. „Postanowienie nowego rządu miało nastąpić 20 marca. Nieszczęściem jednak, lubo na miejscu byliśmy, ponieśliśmy klęskę…
Nie tylko samo powstania chciał złamać Michaił Murawiew „Wieszatiel” obejmując stanowisko generał gubernatora w Wilnie. Za zadanie postawił sobie też…
„Ostatni to raz słyszałem świst kul moskiewskich” – pisał Napoleon „Krzywda” Rzewuski o potyczce pod Węgleszynem. Gdy wybuchło powstanie miał…
To był los wielu Polaków w tych czasach. „30 marca 1864 r. po przeprowadzeniu najściślejszej nagłej rewizji w moim domu,…
Decyzja władz powstańczych, była bardzo zdecydowana. „Rząd polecił udzielić Wam natychmiast zupełnej dymisji ze służby Narodowej” – taki list datowany…
Sygnały o stopniowym upadaniu powstania praktycznie docierały ze wszystkich stron. „Raporta Komisarzy pełnomocnych po województwach do Rządu Narodowego, pisane w…
Dwa i pół roku więzienia. Na tyle skazał krakowski sąd Wacława Zrusta. Później karę złagodzono do jednego roku. Słowackiego studenta…
To były już ostatnie akordy zakończonego fiaskiem planu jednoczesnego wejścia do województwa płockiego „Pierwszego pułku 4 dywizji III korpusu” złożonego…
To była ostatnia potyczka jednego z najwytrwalszych powstańczych dowódców, a także przedostatni akord tragicznej rodzinnej historii. Major Andrzej Denisowicz zaatakowany…
To była już 24 rewizja w ciągu 28 dni! Niemal codziennie rosyjscy żołnierze wchodzili na teren klasztoru i wychodzili z…
Był za szeroką autonomią ziem litewskich i równouprawnieniem narodowości zamieszkujących Wielkie Księstwo Litewskie, później opowiedział się za niepodległą Litwą. I…
Gdy w 1810 r. w Dzierżoniowie ukazał się jej pierwszy tomik wierszy, niemal od razu wzbudził sensację. „Nie chodzi tylko…
Przez kilka tygodni oddział Napoleona „Krzywdy” Rzewuskiego był największym w województwie sandomierskim. Sam dowódca jednak już w ostatnich dniach marca…
Długo władze carskie mimo stosowania drakońskich metod i aresztowań kolejnych członków Rządu Narodowego nie były w stanie dowiedzieć się jak…
Jeden z najlotniejszych powstańczych dowódców, od dłuższego czasu unikający pościgu Rosjan w ręce carskich żołnierzy wpadł przypadkowo. „Wspomnę tu jeszcze…
Zapewne mógł się uratować. Wiedział o zaciskającej się pętli. Do tego rankiem 10 kwietnia carska policja zastukała do jego kamienicy.…
Gdy aresztowano „Pana Michała” nie straciła głowy. Zebrała dokumenty oraz pieczęcie i przekazała je innym członkom powstańczych władz. „Pan Michał”…
Gdyby nie jego postawa w śledztwie, być może uniknął by kary śmierci. „Z Romualdem Trauguttem nie kontaktował się jednak nigdy…
Nie było drugiej takiej osoby we władzach powstańczych. Józef Kajetan Janowski wszedł w skład pierwszego Rząd zrywu w styczniu 1863…
To był ostateczny koniec pańszczyzny w Królestwie. „Z dniem 3 (15) kwietnia 1864 r. zwalnia się włościan na zawsze od…
Wcale nie wszyscy jeszcze złożyli broń, choć w obliczu przewagi rosyjskich wojsk były to próby skazane na niepowodzenie. Powstańczy dowódcy…
„Czy organizację na Litwie rozwiązać, czy podtrzymać nadal takową?” - dramatycznie pytał „Rawicz” znany tylko pod pseudonimem członek litewskich władz…
Atak wojsk pruskich rozpoczął się o 2 w nocy. Dwie godziny później Prusacy rozpoczęli bombardowanie duńskich umocnionych pozycji. O 10…
Po kolejnych przegranych przez oddziały powstańcze bitwach rosyjska pętla zaciskała się coraz mocniej wokół dowódcy II korpusu krakowskiego. Gen. Hauke…
Po aresztowaniu Romualda Traugutta Rząd Narodowy praktycznie upadł. Praktycznie, ale nie formalnie. „Obywatel, któremu złożono resztki władzy, a raczej obowiązków,…
Obok Karola Marksa i Emila Durkheima – Weber powszechnie uważany jest za ojca współczesnej socjologii. Urodził się w Erfurcie, w…
Do rozpracowania organizacji Rządu Narodowego władze carskie zaprzęgły ogromne siły. „Przy aresztantach politycznych i przy komisji znajduje się 120 osób…
Dwa tysiące talarów – to była wówczas duża kwota. Tyle musiał jednak złożyć jako kaucje Józef Ignacy Kraszewski. Bez depozytu…
[„Jesteśmy sami, pozostaniem sami. Czy zdołamy o własnych siłach wypędzić z kraju Moskali?” - pisał w dwóch depeszach z 22…
Mimo zduszenia powstania na Litwie, generał - gubernator Wilna wcale nie miał pewnej pozycji. Dymisji obawiał się już pod koniec …
Uwłaszczenie chłopów w Królestwie oficjalnie weszło w życie 15 kwietnia. Pierwsza partia „komisarzy włościańskich” , którzy mieli nadzorować wprowadzenie reformy…
Nie ma dokładnych informacji jak został pojmany. Wiadomo tyle, że już nie miał pod sobą żołnierzy i był bezbronny. „W…
Romuald Traugutt podczas przesłuchania przyznał tylko, że leczył się u dr Dybka, „nie mając z nim [nic] wspólnego we względzie…
Zapewne nie miał wielkich ambicji politycznych, za to stał się jednym z zaufanych współpracowników Józefa Piłsudskiego. „Wydawało mi się, że…
To był ostatni rozdział wyjątkowo niesmacznej historii. Komisja Nadzwyczajna w Dreźnie stwierdziła nieprawdziwość zarzutów rozrzutności wobec włoskiego dowódcy ppłk. Ludwika…
Były członek Rządu Narodowego, ważni współpracownicy konspiracyjnej władzy, a także słynny dziennikarz i pisarz Józef Ignacy Kraszewski stali za ukazaniem…
To była jego być może najbardziej błyskotliwa akcja, choć na pewno nie największa bitwa. Walcząc na czele 600 kawalerzystów po…
Długo wymykał się Junosza rosyjskim oddziałom. Od czasu do czasu boleśnie się im odgryzając. Władysław Kopaczyński miał 20 lat, gdy…
Był jednym z ostatnich dowódców, który rozpuścił swój oddział. „Na tem kończę moje wspomnienia, dodając, że miałem to szczęście –…
Bardziej to były chyba emigracyjne mrzonki niż mające realne szanse plany. Uczestniczył w nich także gen. Józef Hauke Bosak, który…
W sumie ponad 160 tys. żołnierzy, gęsty las, zaciekłe walki i pożary. To wszystko sprawiło, że "Bitwa w dziczy" -…
Teodor Belardi, oficer armii pruskiej, do powstania dołączył zapewne w lecie 1863 r. Przybył do Królestwa ze Śląska na czele…
Zakaz używania języka polskiego w urzędach na Litwie wprowadzono już w 1863 r. Ewidentnie przepis musiał nie być nie respektowany…
Był jednym z zaledwie 59 powstańców, który nie tylko dożył niepodległości, ale też został odznaczony orderem Virtuti Militari. Dalbor urodził…
Jeszcze nie wszyscy wiedzieli, że po kwietniowych aresztowaniach Rządu Narodowego w Warszawie już praktycznie nie ma. „Mam jedną tylko myśl,…
W działalność powstańczą ksiądz Izydor Ciągliński, podobnie jak inni księża z Bodzentyna zaangażowani byli już od dnia wybuchu zrywu. "słuchali…
Rozejm w dużej mierze został wymuszony przez inne europejskie mocarstwa. „Rozejm został zawarty, lecz nadzieje pokoju są charakteru > bardzo…
Szeregowy Wiliam Henry Christman z Pensylwanii, ochotnik 67. Regimentu Armii Unii, zmarł na odrę. Posiadłość w Arlington została zakupiona, w…
Musiała ostro wziąć się do roboty Tymczasowa Komisja Śledcza, bo ledwie miesiąc po aresztowaniu Romualda Traugutta, sporządziła już raport dotyczący…
To były już ostatnie podrygi powstania w Augustowskiem. "Między Dobrzyjałowem a Mikołajkami, otoczony przez nieprzyjaciela oddziałek Obuchowieża, został rozproszony; 2…
Chudy Niedźwiedź - wódz Czejenów nie przejął się zbytnio, gdy do jego obozu zbliżył się oddział 1. Pułku Kolorado. W…
Śledztwo i proces trwało wyjątkowo krótko. Matwiej Bezkiszyn, jeden z ostatnich czynnych dowódców powstańczych w opoczyńskim został ujęty pod koniec…
Dzieło życia przypłacił ciężką chorobą i śmiercią. „Był tak zaangażowany w tworzenie zoo, że pracował dniem i nocą z bardzo…
„Tam w odosobnieniu i z dala od ludzi Ręka czarodzieja jest zimna/ która przy najwyższej prędkości wypuściło pióro/ I zostawił…
Naczelnik Warszawy Aleksander Waszkowski, był już jednym z nielicznych, który nie zwinął jeszcze powstańczego sztandaru. „Serdeczna ludności Warszawy! Ilekroć widok…
„Walka nie ustała i ustać nie może” – pisał w odezwie gen. Józef Hauke Bosak. Jeden z najważniejszych powstańczych dowódców…
Na różny sposób próbowano na emigracji podsycić sprawę narodową. Gen. Józef Hauke-Bosak, ogłaszał kolejne wezwania do chwycenia broni, a nawet…
Nie miały żadnych dowodów władze carskie, a i tak postanowiły aresztować księdza Foltańskiego. „Zebrane przeze mnie wiadomości mówią, że przeciw…
Przez wielu dni podpułkownik Jan Markowski, po tym jak jego oddział przestał istnieć, samotnie w stroju owczarza przemierzał województwo sandomierskie.…
Nie miał wątpliwości Bronisław Brzeziński, ostatni przedstawiciele Rządu Narodowego, że Manifest 7 Obywateli napisany w Dreźnie (patrz artykuł z 22.05…
Tym razem warunki amnestii były - przynajmniej w teorii - naprawdę zachęcające. Władze carskie ogłosiły ją na początku maja. „W…
Był jednym z ostatnich aresztowanych członków władz powstańczych na Litwie. Do zrywu przystąpił wbrew sobie. „Nie krwi, której do zbytku…
Był wczesny ranek, gdy żandarmi załomotali do drzwi dworu Felicjana Czarlińskiego w Chwarznie. „Rewizją kierował sekretarz z landratury (pruskiego starostwa)…
To był równie niezwykły co nietrwały plany. „Taryba litewska ofiarowuje Jego Najjaśniejszej Wysokości Księciu Wilhelmowi V. Urach Graf w. Wirtembergia…
To był krótki i burzliwy mariaż. Józef Ignacy Kraszewski wspierał powstanie emigracyjnego pisma „Ojczyzna” od chwili pojawienia się pomysłu zapewne…
„Walczyłem o niepodległość mojej Ojczyzny pod rozkazami i w oddziale pułkownika Chmieleńskiego. Dnia 1 października 1863 roku zostałem ciężko ranny…
Nils Jensen nie miał szczęścia. Szeregowy 4. kompanii fortecznej miał 21 lat. Dostał się do niewoli po bitwie pod Dybbol…
Jest coś niezwykłego w tym, że jeden z pionierów motoryzacji urodził się w rodzinie kowala. Faktem jest, że jego ojciec…
Ponoć wyróżniał się wysokim wzrostem i atletyczną sylwetką. Zapewne też pewnością siebie. Gdy wybuchło powstanie rzucił, że jak przyjdzie rozkaz…
Bez dwóch zdań nie miał ten plan, żadnych szans powodzenia. „Były ajent Rządu Narodowego we Włoszech, Józef Ordęga, ten sam…
Nie tyle za udział w powstaniu, a próbę dywersji w głębi Rosji zapłacił głową Hieronim Kieniewicz. Urodził się w w…
Czaplicowa, podobnie jak jej mąż Florian, pochodziła ze starego rodu szlacheckiego. Oboje mieli też długą historię konspiracyjną. Florian był związany…
Dalekie to skojarzenie, a powstańcom pewnie nawet nie mogło przyjść do głowy, ale w chwili gdy zryw upadał rozpoczęło się…
Już od dłuższego czasu trwała dyskusja, jak i gdzie powinien funkcjonować Rząd Narodowy. W Królestwie Polskim po licznych aresztowaniach w…
Stanisław i Karol pochodzili z bardzo licznej rodziny – w sumie było ich 12 rodzeństwa. Zapewne obaj uczestniczyli w powstaniu.…
Niezbyt entuzjastycznie nastawiony był do tej korony Maksymilian, gdy jednak już go objął za nic nie chciał opuścić tronu. Opór…
Gdy wybuchało powstanie styczniowe był już zbyt stary, by znów ruszyć do boju. Związany był też ze stronnictwem ks. Władysława…
Dzięki swemu odkryciu „choroby zapominania” jak ją nazywał, pewnie nigdy nie zostanie zapomniany. Tym bardziej, że chorobę jeszcze za życia…
O jego śmierci na Kurpiach śpiewano nawet piosenkę. „Oj, pod Gontarzami/Była bójka noc całą/ A powstańcy odeszli/Jak im prochu nie…
Połowa czerwca to niemal ostatnie potyczki staczane przez powstańców. Zapewne 16 czerwca doszło do ostatniego starcia w województwie sieradzkim. Na…
Akcja wymuszania od grup Polaków składania adresów wiernopoddańczych do cara rozpoczęła się już w lecie 1863 r. na Litwie (patrz…
Faustyna Morzycka na patriotyzm została niejako skazana. Urodziła się w celi więzienia w Tambowie, w głębi Rosji, w drodze na…
„Ostatnie starcie zbrojne odnotowano na tym terenie 21 czerwca 1864 roku pod Ojcowem” – pisał Grzegorz Cwyl w artykule „II…
To był największy powstańczy szpital w zaborze pruskim. „Jednocześnie mogło w nim przebywać ok. dwustu rannych i chorych, a jeśli…
Miał ledwie miesiąc ponad 17 lat, a za sobą już rok powstańczej walki, gdy jego oddział został rozwiązany. Do walki…
O swojej profesji mówił z dumą. „Zajmować się fizyką oznacza podglądać Boga przy akcie stworzenia”. Mottem badań było zaś stwierdzenie:…
Można powiedzieć, że w Jakowie Igoriewiczu połączyły się i jednocześnie przenikały dwa światy. Był synem Rosjanina z Tobolska, pracującego w…
Bardzo długo i wytrwale szukali Rosjanie ojca Maksymiliana Tarejwo, legendarnego już w okolicy kapelana oddziałów powstańczych. Tarejwo urodził się w…
Bronił się jak mógł gen. Aleksandr Chruszczow przed objęciem urzędu naczelnika wojennego w lubelskim. Później starał się o odwołanie. „Na…
Dwa miesiące utrzymywał Bronisław Brzeziński iluzję trwania Rządu Narodowego w Warszawie. Pieczęcie przejął w niejasnych okolicznościach tuż po aresztowaniu Romualda…
Sapieha w lutym uciekł z austriackiego więzienia, do którego trafił za wspieranie powstania. Do Paryża przybył w kwietniu. Urząd pełnomocnika…
Według historyka powstania i uczestnika zrywu Walerego Przyborowskiego sam Jan Kurzyna ponoć zredagował ten tekst. „Rząd Narodowy Nr. 622. W…
Czarne suknie – jeszcze przed powstaniem był to symbol buntu. Kobiety zaczęły nosić je po krwawych pacyfikacjach manifestacji patriotycznych. Wojna…
Nie chciał bez walki oddać władzy książę Adam Sapieha, który Komisarzem Rządu Narodowego na Francję i Anglię został w kwietniu.…
Różnych metod używał Michaił Murawiew, zwalczając objawy polskości na Litwie. Jednym z nich było ograniczanie dostępu do książek. Dzieła uznane…
Według historyka powstania i uczestnika zrywu Walerego Przyborowskiego sam Jan Kurzyna ponoć zredagował ten tekst. „Rząd Narodowy Nr. 622. W…
Czarne suknie – jeszcze przed powstaniem był to symbol buntu. Kobiety zaczęły nosić je po krwawych pacyfikacjach manifestacji patriotycznych. Wojna…
Nie chciał bez walki oddać władzy książę Adam Sapieha, który Komisarzem Rządu Narodowego na Francję i Anglię został w kwietniu.…
To był przede wszystkim proces pokazowy. „Proces ten kosztował rząd pruski poważne sumy; sprowadzenie samych świadków, których było 255, i…
„Każdy, kto będzie stawiał opór, zostanie ścięty” – usłyszeli zebrani w gospodzie Ikedaya koło Kioto, którą chwile wcześniej otoczyła policja…
„Rząd Narodowy nie może żądać, aby go kto dziś słuchał, może znosić się z prowincjami, nigdy jednak nie rozkazywać” –…
Władze carskie w ramach represji związanych z powstaniem postanowiły też rozwiązać sprawę zakonów. W opinii urzędników rosyjskich „w takiej postaci…
Był 11 lipca, gdy Rafał Kalinowski rozpoczął swoją drogę na Sybir. Przyszły duchowny i święty kościoła katolickiego początkowo za udział…
Był Guttry nie tylko zasłużonym niepodległościowym działaczem, ale też człowiekiem kompromisu. „Aż do wybuchu powstania trzymał się na pół drogi…
Podczas gdy powstanie powoli dogorywało, rodzili się już pierwsi żołnierze, którzy ostatecznie wywalczyli dla Polski niepodległość. Jednym z nich był…
Aleksandra Stecka – „urocza Olesia”, jak ją nazywano - urodziła się w ostatnim roku trwania I Rzeczpospolitej. W 1815 r.…
Terror sądowy był jednym z najważniejszych sposobów walki z powstaniem. Jako pierwszy na masową skalę wprowadził go – latem 1863…
Już po raz trzeci aresztują carskie władze księdza Wiktora Bajkowskiego w czasie trwania zrywu. Pierwszy raz zatrzymują go 9 listopada,…
Już po raz trzeci aresztują carskie władze księdza Wiktora Bajkowskiego w czasie trwania zrywu. Pierwszy raz zatrzymują go 9 listopada,…
To była czysta formalność. Audytoriat Polowy przesłał akt oskarżenia do Sądu Polowego ledwie jeden dzień wcześniej. „Posiadając już pewne wiadomości…
Był jednym z najbardziej poszukiwanych przez carskie władze powstańczych kapelanów. Szukający go żołnierze przeprowadzili ponad 20 rewizji klasztoru w Lądzie,…
„Niech Bóg błogosławi Rosjan!” – pisał w swoim dzienniku sekretarz Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, po tym jako rosyjskie okręty przybyły…
„Pora już Rosji i wszystkim Rosjanom przekonać się do tego, że z polskim porządkiem nie można i nie powinno zawierać…
Był synem Niemca i Francuski, wychowany został zamieszkałym niemal wyłącznie przez Niemców Rawiczu, a jednak „przylgnął do naszej narodowości. Jak…
Jan Mincel ślub wziął praktycznie na łożu śmierci. Zapewne głównie ze względu na syna Zygmunta Jana, „którego w przedślubnym pożyciu…
Można to nazwać sporem wśród elit. Powodem był stosunek do upadającego powstania. „Należy zapytać, co jest dla sprawy korzystniejsze: czy…
W dobie zamykania klasztorów raport rosyjskiego naczelnika wojskowego musiał brzmieć jak wyrok: „Donoszę, że wedle zebranych wiadomości, w klasztorze księży…
Na owe czasy były to prawdziwy morski potwór. Miał 67 metrów długości, wyporność 3330 ton, a grubość pancerza ponad 10…
Zarzuty były ciężkie. Kirkorową oskarżono, że „zezwalała ważniejszym działaczom buntu zbierać się z mieszkającym u niej Romualdem Trauguttem na narady,…
Oskarżeni przebywali w celach Cytadeli, gdy kolejne sądowe instancje wydawały wyroki. 19 lipca Sąd Polowy skazał na śmierć 5 osób,…
Rządy „Wieszatiela” w guberni augustowskiej zaczęły się oficjalnie 6 września wraz z pojawieniem się carskiego ukazu. A nawet jeszcze później,…
To był przysłowiowy łabędzi śpiew powstania na Litwie. „Stan obecny Litwy jest okropny. Moskwa nie wybiera dróg, ażeby dojść do…
Władze carskie wyrok śmierci uzasadniały, „sianiem postrachu w powiatach radzyńskim i łukowskim”. Leon Kot i jego złożony z 18 powstańców…
Bez wątpienia nominacja Jan Kurzyny na wszechmocnego pełnomocnika Rządu Narodowego poza granicami Królestwa Polskiego, była niezwykle kontrowersyjna. Bronisław Brzeziński, ostatni…
„Dziś dowiaduję się, że jutro mój koniec na ziemi” – napisał w krótkim liście do żony Jan Jeziorański. Dopiero dzień…
Była ósma rano, gdy wojsko otoczyło plac egzekucji. Już wcześniej został on przygotowany. Wystawiona zostało rusztowanie „z wielką, wspólną, szubienicą.…
„Oto jestem” – to miały być ostatnie słowa Romualda Traugutta. „W ostatniej chwili złożył ręce i podniósł oczy do nieba.…
„Najmniej spokoju okazywał Jeziorański, zwracał się głową na prawo i na lewo, w oczach malowała się trwoga; widocznie nie pokończył…
Nim zginął na szubienicy „wydostał z pod stryczka i poprawił swą długą i piękną brodę” – pisał świadek wydarzeń Rosjanin…
„Nie żal mi życia, ale mi smutno, że nie umiałem się wywzajemnić za Wasze przywiązanie” – pisał Józef Toczyski do…
Według relacji tuż przed egzekucją „pobłogosławił kata, zalecając mu życie poczciwe, pocałował sznurek jako narzędzie męki i skonał ze słowami:…
Publiczna egzekucja 5 członków Rządu Narodowego z Romualdem Trauguttem miała według władz carskich oznaczać symboliczne zakończenie powstania. Tymczasem już dzień…
„Jestem Polakiem (...) nie dlatego tylko, że mówię po polsku, że inni mówiący tym samym językiem są mi duchowo bliżsi…
To był początek gehenny. Dwaj rządowi komisarze – na Ruś Marian Dubiecki oraz na Litwę i Białoruś Benedykt Dybowski przez…
„W chwili zamachu rzucał z okien domu granaty na ulicę” – to fragment aktu oskarżenia jednego z autorów nieudanego zamachu…
„Przyjechałem do Krakowa i w parę godzin stanąłem przed wielkim, okropnym białością płótnem i zacząłem w imię Marii, bo tego…
Los Pawła Landowskiego wydawał się przesądzony. 13 sierpnia sąd wojskowy skazał go na śmierć m.in. za udział w organizacji zamachu…
12 dni po egzekucji 5 członków Rządu Narodowego przed Cytadelą znów stanęły szubienice. Tym razem powieszeni mieli być trzej uczestnicy…
„Kara konfiskaty ma być stosowana do przestępców politycznych w Królestwie” – cyrkularz o tej treści wydał gen. Fiodor Berg. To…
Nie mógł przewidzieć zapewne Robert Chodasiewicz, że chwila w której opuszczał armię północy, będzie dla niego tak przełomowym momentem. Miał…
Ciekawe, że jednym z pierwszych rosyjskich generałów, którzy poparli rewolucję październikową, był arystokrata pochodzący z rodziny Niemców bałtyckich. Alexander von…
To chwila dla milionów żołnierzy przełomowa. „Personal szpitali i ambulansów (lekarski, duchowny i administracyjny) jest neutralny, o ile jest czynnym…
Nie był to pewnie niezapomniany ślub. Zapewne nawet w Czarnkowie, gdzie do niego doszło pamięć o nim się zatarła. A…
To musiała być brawurowa ucieczka. Jak informował w liście naczelnik okręgu siedleckiego z więzienia w Siedlcach zbiegł 23-letni szlachcic Paweł…
Podejrzenie padło na polskich zesłańców. „Obywatele Barnaułu, rozdrażnieni częstymi przypadkami oczywistych podpaleń, podejrzewali o umyślne ich wzniecanie zamieszkujących tam przestępców…
Wyrok na 21-letnim Antonim Muchowskim był lakoniczny. „Jakiego jest stanu nie wiadomo, pewnem jest tylko, że uczęszczał do gimnazjum. W…
„Tam w głównej recepcji parowca ‘Queen Victoria’, pomiędzy szklankami wina i dymie cygar, 23 mężczyzn w ciepłej atmosferze zgodziło się…
Był 2 września, gdy Feliks Grabowski wyruszył w kierunku Syberii. Tymczasem „Dziennik Poznański” już znacznie wcześniej informował, że Rosjanie „6…
Trudno o bardziej dramatyczny zbieg okoliczności. 3 września na łamach szwedzkiego dziennika „Aftonbladet” ukazał się artykuł na temat wynalezienia przez…
Udział Jastrzębskiego w powstaniu nie mógł zacząć się bardziej dramatycznie. Tuż przed pierwszym wymarszem z Horych-Horek w guberni mińskiej, nierozważnie…
Myślał by zostać księdzem, ostatecznie został jednym z ważnych choć nieco zapomnianych „ojców polskiej niepodległości”. Najważniejszym momentem w życiu politycznym…
Rząd Narodowy w praktyce już w Warszawie nie istniał. Jego namiastkę tworzyło dwóch ludzi Aleksander Waszkowski, Naczelnik Warszawy i Bronisław…
Rząd Narodowy w praktyce już w Warszawie nie istniał. Jego namiastkę tworzyło dwóch ludzi Aleksander Waszkowski, Naczelnik Warszawy i Bronisław…
O prawdziwym powodzie reformy edukacji czytam na samym końcu jednego z ukazów. „Mam nadzieję, że owocodajna naukowa praca ochroni na…
To był ważny moment w życiu przyszłego, słynnego malarza. Właśnie odebrał dyplom ukończenia wydziału fizyko-matematycznego szkoły wyższej w Charkowie. Otrzymał…
To była kolejna odsłona wieloletniego konfliktu o „wieczne miasto”. Cesarstwo Francuskie i Królestwo Włoch podpisało traktat. Napoleon III zobowiązał się…
To był jeden z ostatnich przejawów aktywności Karola Marksa w tzw. kwestii polskiej. Na prośbę Victora Le Lubez, francuskiego działacza…
Był bez wątpienia jednym z najbardziej poszukiwanych osób w Królestwie. W końcu był osławionym dowódcą sztyletników – wykonawcą wyroków Rządu…
„Dnia 9/21 września 1864 roku. Niezwłocznie ukończyć sprawę i wytłómaczyć się, dlaczego nie załatwiono jej dotychczas!” – dopisał własnoręcznie na…
Powstańcze walki wszędzie już ustały. Aktywny pozostał już tylko jeden oddział. „W Królestwie jest jeszcze złoczyńca ukrywający się w lasach,…
To było niezwykłe i niespodziewane odkrycie. W 2008 r. w kościele Najświętszej Marii Panny w Krasnobrodzie dokonano remontu dachu kopuły…
Anglojęzyczna prasa zwała go „Stanleyem Łomotem”, czy „Polakiem Groźnym”. Niechętni mówili o nim też, że jest „człowiekiem siły, która zwykle…
To była już ostatnia taka odezwa. „Dla pokazania wszelako tak rządowi rosyjskiemu jak i ogółowi polskiemu, że władze narodowe jeszcze…
To był jeden z istotnych tematów międzynarodowego wiecu robotników w St. Martin Hall. „Raz jeszcze Polska została zdławiona we krwi…
15 tysięcy złotych. Tyle kosztowała wolność ojca Eustachego Hawelskiego. Nie była to pierwsza kontrybucja zapłacona przez jasnogórski zakon Paulinów władzom…
Bracia Lumière – ich nazwiska związane są tak ściśle, że właściwie mogliby być bliźniakami. Dzieliły ich jednak dwa lata. Starszy…
Gdy w roku 1801 mały Aloizy pierwszy raz otwierał oczy w Warszawie, nikt nie mógł przewidzieć, że po raz ostatni…
Gdyby nie on przebieg granicy Polski i Niemiec na Śląsku niemal na pewno byłby inny. „My Niemcy, nie mamy czego…
Było ich ledwie 42 – tak o ostatnim oddziale powstańczym na Żmudzi pisał Stanisław Zieliński, autor „Bitew i potyczek 1863-1864”.…
To była niezwykle głośna ucieczka. Choć nie miała nic wspólnego z udziałem w powstaniu, czy kwestiami politycznymi. „Uciekł z Warszawy…
Jeden z najsłynniejszych polskich pisarzy od najwcześniejszych lat żył atmosferze przepojonej kwestiami upadłego powstania. W walkach uczestniczyło 4 jego wujów,…
Jeszcze słychać ostatnie powstańcze strzały, a na polu walki, czy w czasie egzekucji giną ci, którzy próbowali wywalczyć niepodległość, a…
Kara śmierci – taki wyrok usłyszał ksiądz Teodor Rogoziński. Sąd polowy nie miał wątpliwości co do winy proboszcza z Tuliszków.…
Długo pozostawał ks. Stanisław Brzóska zupełnie nieuchwytnym. Wśród rosyjskich żołnierzy zaczęto mówić nawet o nim „Duch”, „który przy pomocy włościan…
Przez wiele miesięcy byli postrachem kolaborantów i rosyjskich urzędników, czy policjantów. Sztyletnicy, w czasie powstania pełnili dwie role. Jedną było…
To była jedna z tych karier, które tworzyły amerykański mit. Bracia Dodge urodzili się w małej miejscowości Niles w stanie…
„Wczoraj o godzinie 10-tej z rana, stosownie do wyroku Wojennego Sądu Polowego onegdaj ogłoszonego, wykonaną została kara śmierci przez powieszenie,…
Długo ciągnęły się rozmowy między uczestnikami wojny duńskiej. Traktat pokojowy był dla Danii bardzo niekorzystny. „Król Danii zrzekł się wszelkich…
Rosjanie w walce z powstańcami używali nie tylko piechoty, konnicy czy artylerii, ale też marynarki. Choć to ostatnie to zapewne…
By móc powołać Towarzystwo pomysłodawcy użyli fortelu. Tuż po upadku powstania praktycznie niemożliwe było utworzenie i zarejestrowanie jakiejkolwiek polskiej organizacji.…
To byli ostatni powstańcy, którzy postanowili opuścić słynne powstańcze obozowisko polanę „Kwartę” i wrócić do domu. O fakcie powrotu 43…
„Jako Polak dotknięty był petersburskim katarem politycznym, a nasłany z Petersburga do przygotowania przewrotu w prawodawstwie i sądownictwie” - pisał…
Tę kwestię od początku trzymano w ścisłej tajemnicy. „W dniu 22 czerwca (4 lipca) 1864 r. Płatonow, minister sekretarz stanu…
W młodości był przyjacielem Fryderyka Chopina i Zygmunta Krasińskiego. Ponoć był jednym z tych, który nakłonił młodego kompozytora na emigrację…
8 lat katorgi w twierdzach Syberii. Taki wyrok wydał carski sąd w sprawie 34-letniego żandarma wieszającego Stanisława Pulińskiego z miasta…
To miała być droga, jaką przebyły w tych czasach tysiące Polaków. Aresztowany jeszcze przed wybuchem zrywu Jarosław Dąbrowski, jeden z…
Na tę uroczystość Pan młody osobiście zaprojektował suknie dla swojej narzeczonej. „Był to rodzaj kontusza z rozciętymi na wyloty rękawami,…
Dla Warszawiaków to musiało być niezwykłe ważne wydarzenie. Dla carskich władz niezwykła okazja propagandowa. „Utworzenie stałej i zapewnionej komunikacji z…
Był jedną z najbardziej charakterystycznych postaci w barwnym świecie malarzy impresjonistów i postimpresjonistów W przeciwieństwie do większości z nich pochodził…
Rusyfikacja terenów zabranych (terytoriów wcielonych do Rosji w wyniku zaborów, oprócz Królestwa Polskiego) – to był jeden z pomysłów carskich…
To było tajna akcja przeprowadzona na masową skalę. W nocy do ponad stu klasztorów zajechali carscy żandarmi i odczytali nakaz…
Dla większości zakonników było to jak grom z jasnego nieba. „Przy pierwszych słowach, czytanego przez urzędnika ukazu, na sali zapanowała…
Dla wielu polskich byłych powstańców miało to być „nowe otwarcie”, dla władz austriackich pozbycie się „kłopotu”. W pierwszych miesiącach 1864…
Swego czasu popularny, dziś niemal zapomniany, był na pewno Ludwik Potocki świadkiem bogatej w wydarzenia epoki. Część ze swoich wspomnień…
To była brawurowa ucieczka. „Otóż pewnego dnia jedna ze służących przyniosła w koszyku pod talerzami ubranie kobiece, w które się…
Wszystkie teksty na stronie udostępnione są na licencji CC-BY. | Deklaracja dostępności
