Marcin Borelowski „Lelewel” (1829–1863)

Podziel się w social media!

Zobacz wspomnienia

Przeczytanie tego artykułu zajmie 2 min.
Autor: Walery Bubień

Marcin Maciej Borelowski urodził się w Półwsiu Zwierzynieckim pod Krakowem. Jego rodzicami byli Agnieszka z Noworytów i murarz Karol Borelowski.

Po ich śmierci Marcinem opiekowało się starsze rodzeństwo. Rozpoczął naukę w parafialnej szkółce sióstr norbertanek, a w 1844 roku ukończył trzyletnią szkołę wydziałową w Chrzanowie. Wychowywany w patriotycznej atmosferze, w wieku 17 lat wziął udział w Powstaniu Krakowskim, zajmował się wtedy transportem broni. Fachu blacharza uczył się w krakowskim warsztacie Wilhelma Żurowskiego. Równocześnie brał udział w wykładach z matematyki i fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Zgodnie z obowiązującymi w tym czasie zasadami przed otrzymaniem stopnia majstra w latach 1855–1856 odbył wędrówkę czeladniczą po Niemczech, Czechach, Austrii i Węgrzech, zdobywając przy okazji zawód studniarza. Z powodu konfliktu z krakowskim cechem blacharzy przez pewien czas współpracował z teatrem Antoniego Gubarzewskiego, działającym w miastach Galicji Zachodniej. Uprawnienia majstra blacharskiego uzyskał dopiero w 1858 roku w Rzeszowie, gdzie prowadził własny warsztat. W następnym roku przeniósł się do Warszawy. Razem z inżynierem Józefem Spornym założył fabryczkę zajmującą się produkcją urządzeń studniarskich i pomp.

W Warszawie Borelowski związał się z obozem czerwonych, dążącym do rozpoczęcia walki zbrojnej z rosyjskim zaborcą. Brał udział w organizowanych wówczas manifestacjach. Wokół niego gromadziła się młodzież rzemieślnicza. W swoim warsztacie potajemnie zajmował się produkcją kos i broni palnej. Wydrukował też odezwę Posłanie do wszystkich Polaków Agatona Gillera.

Na początku Powstania Styczniowego otrzymał nominację na pułkownika, był szefem sztabu Walentego Lewandowskiego, wojennego naczelnika województwa podlaskiego. Borelowski przyjął pseudonim „Lelewel” – nazwisko zmarłego w 1861 roku popularnego historyka Joachima Lelewela. Pod koniec marca otrzymał nominację na naczelnika wojennego podlaskiego, z kolei w maju przejął obowiązki naczelnika wojennego województwa lubelskiego po gen. Antonim Jeziorańskim.

Marcin Borelowski walczył w ok. 25 bitwach i potyczkach. W różnych okresach jego oddziały liczyły od 200 do 1 tys. osób. Jego ludzie m.in. przejmowali rosyjskie kasy, niszczyli magazyny rządowe, mosty i sieci telegraficzne. 16 kwietnia powstańcy rozbili Rosjan w potyczce pod Chruśliną niedaleko Opola Lubelskiego. 23 marca stoczono krwawą bitwę pod Różą; Borelowskiemu udało się wycofać, śmierć poniosło jednak 25 powstańców. 3 września pod Panasówką doszło do jednej z największych bitew na Lubelszczyźnie. Walczyły w niej oddziały „Lelewela” i płk. Kajetana Cieszkowskiego „Ćwieka”. Trzy dni później Borelowski stoczył swoją ostatnią bitwę ze ścigającymi go i przeważającymi liczebnie oddziałami rosyjskimi pod Batorzem. Podczas walki zginęło 31 powstańców, m.in. „Lelewel”.

9 września 1863 roku Marcin Borelowski „Lelewel” został pochowany w zbiorowej mogile na cmentarzu w Batorze. Jako jeden z nielicznych dowódców powstańczych wywodził się z warstwy rzemieślniczej. Nie miał wykształcenia wojskowego, otrzymał jednak od władz powstańczych nominację na stopień pułkownika i przez dłuższy czas udawało mu się utrzymać partie powstańcze.