O udziale Emilii Plater w Powstaniu Listopadowym słyszało wielu, natomiast Anna Henryka Pustowójtówna (Henryka Pustowojtówna, Anna Loewenhardt), niegdyś słynna uczestniczka Powstania Styczniowego, jest dziś mniej znana.
Urodziła się 26 lipca 1838 roku w Wierzchowiskach koło Lublina. Była córką polskiej szlachcianki Marianny z Kossakowskich i rosyjskiego wyższego oficera pochodzenia węgierskiego Trofima Pawłowicza Pustowojtowa. Uważała się za Polkę, ale jej brat, kapitan w armii rosyjskiej, słynął z wyjątkowo nadgorliwego prześladowania Polaków. Uczyła się szkole sióstr wizytek w Lublinie, a następnie w prestiżowym Instytucie Wychowania Panien w Puławach. Po ukończeniu szkoły mieszkała w Lublinie, gdzie mocno zaangażowała się w działalność religijno-patriotyczną. Gdy w 1861 roku zabór rosyjski zalała fala demonstracji patriotycznych, Anna Pustowójtówna (która zaczęła wówczas używać imienia Henryka) brała w nich udział. Organizowała zebrania, a także msze i procesje kościelne o charakterze patriotycznym. 12 sierpnia 1861 roku z okazji rocznicy zawarcia Unii Lubelskiej odbyła się wielotysięczna demonstracja na pl. Litewskim. Carskie wojsko zagrodziło drogę manifestantom, nie pozwalając na złożenie kwiatów pod pomnikiem. Mimo groźby użycia broni przez żołnierzy, Pustowójtówna na czele grupy kobiet przedarła się przez kordon. Ten czyn wzbudził powszechny podziw, ale naraził ją na represje ze strony władz carskich. Ponieważ była córką rosyjskiego oficera, mogła liczyć na pobłażliwość władz, dzięki czemu uniknęła zesłania. Ostatecznie za organizację i udział w manifestacjach patriotycznych została skazana na karę pozbawienia wolności, którą miała odbyć w klasztorze prawosławnym w głębi Rosji.
W kwietniu 1862 roku Pustowójtówna uciekła w męskim przebraniu do Mołdawii, pod opiekę cenionego działacza niepodległościowego Zygmunta Miłkowskiego (1824–1915), który przygotowywał tam oddziały powstańcze. Uczyła się władania bronią i jazdy konnej, mając zamiar wyruszyć do walki, gdy tylko wybuchnie powstanie. Kiedy to się stało, przedarła się przez granicę. W lutym 1863 roku dwudziestokilkuletnia Pustowójtówna w męskim stroju, z obciętymi włosami, używając pseudonimu Michał Smok zaciągnęła się do partii gen. Mariana Langiewicza. Ten mianował ją adiutantem Dionizego Czachowskiego, jednego z najwybitniejszych dowódców powstańczych. Później, doceniając jej zapał i umiejętności, uczynił ją swoim adiutantem (według niektórych połączyło ich coś więcej).
Pustowójtówna była kobietą niezwykłą. W męskim przebraniu uczestniczyła w kilku bitwach, m.in. Pieskową Skałą, Chrobrzem i Grochowiskami. W czasie krwawej bitwy pod Małogoszczem 24 lutego 1863 roku dała przykład niezwykłej odwagi, przekazując rozkazy na pierwszą linię, ratując rannych powstańców i nawet osobiście walcząc z napierającymi na miasto Rosjanami. Wyróżniała się zapałem i poświęceniem. Miała także zdolności godzenia ludzi, m.in. udało jej się przekonać Antoniego Jeziorańskiego, rywalizującego z Langiewiczem, aby poddał się pod jego komendę. W powstańczym oddziale zajmowała się także zaopatrzeniem, a w razie potrzeby była tłumaczką z języka rosyjskiego. Zdobyła sympatię i szacunek powstańców, choć nieraz musiała znosić kpiny czy krytykę udziału kobiet w powstaniu. W tamtym czasie żołnierka czy kurierka była zaprzeczeniem powszechnie obowiązującego wzorca kobiety, matki Polki.
Po krwawej bitwie pod Grochowiskami (18 marca) Pustowójtówna wraz z gen. Langiewiczem przedostała się do Galicji, gdzie oboje zostali aresztowani przez Austriaków. Po klęsce powstania wyjechała z Królestwa, ostatecznie osiadła w Paryżu. Na życie zarabiała układaniem kompozycji z kwiatów. Zajmowała się także dobroczynnością, m.in. zbierała fundusze dla byłych powstańców, brała udział w manifestacjach patriotycznych polskiej emigracji we Francji. Dzielna Polka wzięła jeszcze udział w wojnie prusko-francuskiej, a następnie w Komunie Paryskiej jako sanitariuszka. Za niesienie pomocy rannym została odznaczona francuskim Krzyżem Zasługi. W Paryżu odnowiła znajomość ze Stanisławem Loewenhardtem, lekarzem, którego poznała w czasie Powstania Styczniowego. Wyszła za niego za mąż w 1873 roku. Małżeństwo było udane, para doczekała się czworga dzieci. Niestety, zdrowie Henryki ciągle się pogarszało. Zmarła na atak serca w wieku zaledwie 43 lat. Została pochowana na paryskim cmentarzu Montparnasse.
Henryka Pustowójtówna stała się znana już za życia, ale szerszą sławę zyskała dopiero po śmierci. Wielokrotnie wspominali o niej pamiętnikarze i historycy opisujący Powstanie Styczniowe. Została upamiętniona także w sztuce. Artyści wzorowali się najczęściej na popularnych fotografiach Pustowójtówny, masowo w tym czasie reprodukowanych i sprzedawanych. Jej zdjęcia w stroju powstańczym, z bronią, zostały wykonane co prawda w studiu fotograficznym w Pradze, już poza oddziałem. Pozowała w obszernym kożuchu, spodniach i masywnych butach, z włosami sięgającymi ledwie ucha – i taki zapewne był jej rzeczywisty wizerunek.
