Ponoć nie była uznawana za piękność, lecz szybko skradła serce przyszłego wieszcza. „Nie mogła ona nazwać się piękną […], ale miała ten wdzięk i powab, który stanowi istotę i główny urok piękności. Kibić kształtna, wzrost średni, twarz pogodna i miła, oczy niebieskie, spojrzenie wyraziste i czułe, uśmiech naiwny i figlarny zarazem” – opisywał ją inny poeta, Antoni Edward Odyniec. Maria była o rok młodsza od Mickiewicza, urodziła się jako trzecie dziecko marszałka szlachty powiatu nowogródzkiego. Młodzi poznali się w latem 1818 lub 1819 roku, gdy poeta wraz z Tomaszem Zanem przyjechali w okolice. Maria być może zaimponowała Mickiewiczowi tym, że, jak pisał Jarosław Marek Rymkiewicz w książce Mickiewicz. Encyklopedia, „była kobietą nowoczesną, a nawet ekscentryczną – grała w szachy, paliła fajkę, czytała dużo książek i jeździła na samotne konne wycieczki. Nastrój swój podkreślała, przepasując się szarfą w odpowiednim kolorze”. Młodzi zakochali się w sobie. Miłość nie zmieniła jednak planów matrymonialnych Marii, która była już zaręczona. Rok później wyszła za mąż. Ślub przerwał, lecz nie zakończył romansu. Po skandalu wywołanym romansem z żoną lekarza w Kownie Mickiewicz znów przyjechał w Nowogródzkie. Jak twierdziła prawnuczka Puttkamerowej Maria Danilewicz-Zielińska, wówczas między młodymi nawiązał się romans. Trwał dwa lata. Historyk Sławomir Koper w książce Kobiety w życiu Mickiewicza twierdził, że był to czas burzliwy dla obojga. Kobieta, nie mogąc znieść rozłąki, próbowała się otruć, Mickiewicz chciał doprowadzić do pojedynku z jej mężem. Kochankowie planowali też ucieczkę za granicę. Romans nie przetrwał próby czasu, za to długo jeszcze inspirował poetę. Nieszczęśliwą miłość Gustawa do Maryli poeta umieścił w IV części Dziadów. Do romansu nawiązywał także m.in. w dramacie Świtezianka oraz w wielu wierszach. „Tak w każdém miejscu i o każdéj dobie/ Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił/ Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie/ Bom wszędzie cząstkę méj duszy zostawił” – pisał w wierszu Do M***. Jak twierdził syn wieszcza, poeta do końca życia przechowywał pamiątki po pierwszej miłości, takie jak miniaturowy portret kochanki. Maria zmarła w wieku 64 lat, Mickiewicz osiem lat później.
