Przytulisko Uczestników Powstania Styczniowego w Krakowie

1 września 1892 roku z inicjatywy Władysława Krajewskiego i Antoniego Ryszarda, działaczy krakowskiego oddziału Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863–64, powstało Przytulisko Uczestników Powstania Styczniowego w Krakowie.

Podziel się w social media!

Przeczytanie tego artykułu zajmie 2 min.
Autor: Piotr Hapanowicz

Po Powstaniu Styczniowym w Krakowie i w Galicji zamieszkało wielu weteranów zrywu. Kombatanci zaczęli zakładać stowarzyszenia wzajemnej pomocy – sytuacja polityczna w Galicji sprzyjała takim przedsięwzięciom.

Najubożsi weterani, najczęściej niemający rodzin, mogli tam znaleźć dach nad głową, ubranie, pożywienie i zajęcie. Początkowo przytulisko mieściło się w izbie udostępnionej przez Adama Chmielowskiego (Brata Alberta) w schronisku dla ubogich przy ul. Krakowskiej na Kazimierzu. 3 stycznia 1893 roku do przytuliska wprowadziło się trzech pierwszych weteranów.

Dwa lata później kombatanci znaleźli schronienie na Zwierzyńcu. Wkrótce jednak, w związku z przebudową koryta Rudawy, niewielki budynek, w którym mieszkali, został wykupiony i rozebrany. Zarząd przytuliska utworzył fundusz i zaciągnął pożyczkę w Towarzystwie Opieki nad Weteranami 1831 roku i za zebrane pieniądze w 1901 roku zakupiono w pobliżu centrum Krakowa dom przy ul. Biskupiej 18. Jak pisano w krakowskim „Czasie”: „Na wewnętrzne urządzenie kaplicy, mieszkań i łazienki ofiarowali: p. Erazm Jerzmanowski z Prokocimia 200 koron, p. E. Świerczewski 20 koron i p. Eustachy Jaxa Chronowski 10 koron i wannę cynkową; nadto ofiarował dla weteranów p. Erazm Jerzmanowski 10 korcy ziemniaków”.

Uroczyste otwarcie i poświęcenie budynku odbyło się 27 października 1901 roku. W dwupiętrowym domu z ogródkiem, biblioteką, kaplicą, szpitalikiem i warsztatami szewskimi zamieszkało dwudziestu powstańców. Środki na działalność przytuliska pochodziły od prywatnych ofiarodawców (m.in. zapisy testamentowe); w dniu Wszystkich Świętych kwestowano przy grobie powstańców 1863–1864 na cmentarzu Rakowickim, a w rocznice wybuchu powstania na uroczystych akademiach; kasę przytuliska wspierali również sami weterani, pracując jako stróże i służba porządkowa. Ubrania, które im wydawano w przytulisku, przypominały umundurowanie: ciemne czamary ze spodniami tej samej barwy. Czamary miały wykładane, niewielkie kołnierze, naramienniki, były zapinane na pięć lub sześć gładkich, okrągłych guzików. Czapki weteranów miały kształt dość wysokich rogatywek o twardym denku. Na wysokości otoku ponad sprzączką podpinki był przyczepiony orzeł.

9 październiku 1921 roku na mocy uchwały walnego zgromadzenia Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania 1863–64 przytulisko zostało przekazane Skarbowi Państwa, a opiekę na kilkunastoma weteranami przejęły władze wojskowe. W 1930 roku przy ul. Biskupiej 18 mieszkało jeszcze siedmiu dawnych powstańców. Po drugiej wojnie światowej domem zarządzał Związek Inwalidów Wojennych. 22 stycznia 1983 roku na budynku odsłonięto pamiątkową tablicę z napisem: „Dom Weteranów Powstania Styczniowego 1863 przekazany Związkowi Inwalidów Wojennych RP. Tablicę wmurowano z okazji 120. rocznicy wybuchu Powstania w hołdzie jego bohaterom”.