Kongres albo wojna. Powiedzcie jasno i otwarcie, co wedle waszego zdania mam uczynić dla Polski, aby ją uspokoić? To pytanie zadaje teraz Moskwa w swej odpowiedzi mocarstwom, które swe noty wysłały do Petersburga, a dziennik rządowy, Journal de Petersbourg, wylicza wszystkie łaski i dobrodziejstwa, które aż do r. 1863 Polacy od moskiewskiego rządu już otrzymali. Niewinne i szczere to na pozór, pytanie ma jednak doniosłość wielką, jest podstępne i obłudne. Moskwa wie, że Francya, Anglja i Austrja nie mogły się zgodzić na równobrzmiące noty, z powodu iż każde z tych mocarstw co innego chciało żądać dla Polaki. Francja zdąża wprost do odbudowania Polski, Anglja do przywrócenia konstytucji z r. 1815, Austrja do reform wewnętrznych i nadania swobody kościołowi katolickiemu. Po długich rokowaniach dyplomatycznych ugodziły się te mocarstwa jedynie pod tym warunkiem do jednoczesnego wysłania i wręczenia trzech not gabinetowi peterburgskiemu, jeżeli żadne z tych mocarstw swoich żądać kategoryczne formatować nie będzie. Zadając więc Moskwa w odpowiedzi powyższe, pytanie interweniującym trzem dworom, zwraca kwestję polską znowu na toż samo stanowisko, na którem blisko przez dwa miesiące w gabinetach była rozbieraną, aż w końcu dla niezgodności zapatrywań porzucić je musiano. Jest to, powiedzmy prawdę, bardzo zręczny manewr, bo usuwa na jakiś czas nacisk trzech mocarstw. Aby się porozumieć mogły, jak mają wspólnie sformułować swe żądania, i z ogólnikowych pierwszej noty wyrazów wysnuć punkta, ściśle oznaczone – potrzeba by znowu ze dwa miesięcy czasu, a tymczasem Moskwa spodziewa się stłumić powstanie, utopić w morzu krwi głos Polaków, i z dokonanym faktem stanąć przed gabinetami. Jeżeli zaś każde z tych mocarstw swego stanowiska w osobnej nocie skreśli żądania swe a takowe między sobą różnić się będą, wtedy Moskwa może albo odpowiedzieć iż niepodobna jej wśród takich zapatrywań wynaleźć drogi pośredniej, na którą by wszystkie mocarstwa się zgodziły, albo za podstawę swych koncesyj przyjmie żądania najskromniejsze i takowe pozornie będzie przeprowadzać w Polsce, a rozbiwszy tym sposobem solidarność trzech mocarstw, przybierze względem swych przeciwników postawę dumną.
