Dziś właśnie kończy się rok, jak wybuchło powstanie w ziemiach polskich zaboru moskiewskiego. I oto rok cały trwa walka, wywołana przez rząd rosyjski, a nigdy nie był on dalszym od zamierzonego celu, nigdy większej nie było przepaści między dwoma narodami, nigdy mniej podobnem jak dzisiaj, moskiewskie rozwiązanie sprawy polskiej, to jest zamierzone przez Rosyę zlanie Polski z Moskwą. Kiedy naród polski w dniu proskrypcyi nie chwycił za broń, której nie miał, ale uciekł się do oporu, nie stawiał on żadnych rachub, lecz niejako instynktownie popchnięty uczuciem zachowawczem tego co najdroższe ludziom, stanął z gołemi rękami w własnej obronie przeciw dwom gwałtom: przeciw materyalnemu, to jest proskrypcyi; i przeciw moralnemu, to jest zamiarowi skucia go z Moskwą. Proskrypcya miała na celu osłabienie, zbezwładnienie i pozbawienie Polski możności czynnego wystąpienia w chwili, w której odbywało się w Europie przeobrażenie na zasadzie narodowości, a w którejby wcześniej czy później Polska musiała wystąpić jako strona główna. Proskrypcyą chciano dokonać rosyjskiego rozwiązania sprawy polskiej; powstanie dąży do rozwiązania europejskiego (…) Polska została materyalnie zranioną, pokrzywdzoną, zgwałconą, lecz nie zgnębioną, niepokonaną. Rosya nawet fizycznie nie zdołała zwyciężyć, a politycznie i moralnie wszędzie na całej linii pobitą została, i straciła nawet dobrą u ludzi sławę (...) W całym dramacie polskim nic bardziej zadziwiającego, nic bardziej mylącego wszelkie ludzkie rachuby, jak ta wiara, ta ufność, które nigdy nie opuściły Polski wśród najsroższych prób, wśród najgorszej na pozór doli. Ta wiara, ta ufność, to jeszcze niepewność wygranej, ale to wskazówka, iż zbawioną być może, to największa Polski siła, która jej świeci jako zorza przyszłości. Tak jest, przyszłość do Polski należy, bo opiera się ona na dwojakiej wierze, na religijnej i politycznej, na ufności w Bogu i na przeświadczeniu posłannictwie, które ma do spełnienia.
