Badając historię jednostki żuawów śmierci, zastanawiałem się, kto był ostatnim żyjącym weteranem tej niezwykłej formacji. Poszukując informacji o nim, odnalazłem wiele interesujących materiałów. Chciałbym podzielić się więc refleksjami, które mogą być przydatne w poszukiwaniu przodków powstańców.
Kwerendę rozpocząłem od lektury publikacji Żywe pomniki bohaterstwa. Ostatni z 1863 roku. Na 70-lecie powstania styczniowego. Wydany w 1933 roku album zawiera ponad 180 biogramów weteranów Powstania Styczniowego. Jest to niezwykle cenna publikacja, ponieważ oprócz biografii zawarto w niej ówczesne miejsce zamieszkania weterana. Zamieszczono także fotografie zdecydowanej większości powstańców.
Wertując książkę, trafiłem na 89-letniego Olimpa Leśkiewicza; w jego biogramie (ze zdjęciem) przeczytałem: „Jako student uniwersytetu w Gandawie zgłosił się do powstania kompletnie umundurowany i uzbrojony, i zaciągnął się do żuawów śmierci. Walczył pod Chrobrzem i Grochowiskami, gdzie został ranny w biodro. Dowódca Komorowski mianował go porucznikiem żuawów śmierci. Mieszka w Warszawie, przy ulicy Foksal 14”.
Następnie postanowiłem sprawdzić, czy Olimp Leśkiewicz figuruje w Imiennym wykazie weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 roku. Jest to publikacja bardzo przydatna w poszukiwaniach genologicznych, zawiera ponad 3 tys. nazwisk weteranów i weteranek powstań narodowych, którzy dożyli wolnej Polski, obok nazwisk podano podstawowe informacje. W przypadku Leśkiewicza prezentuje się to następująco:
| Liczba porządkowa | Nazwisko i imię | Rok urodzenia | Miejsce urodzenia | Stopień wojsk polskich posiadany w powstaniu | Liczba wykonawcza Sekcja Opieki Departamentu Sanitarnego Ministerstwo Spraw Wojskowych |
| 1230 | Olimp Leśkiewicz | 1843 | - | Oficer | III-480 |
W II Rzeczypospolitej weterani Powstania Styczniowego byli honorowani licznymi odznaczeniami: Krzyżami Oficerskimi Orderu Odrodzenia Polski, Medalami Niepodległości, Krzyżami Niepodległości, Krzyżami Niepodległości z Mieczami czy orderami Virtuti Militari. Wnioski odznaczeniowe weteranów znajdują się w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie. Idąc tym tropem, rozpocząłem poszukiwania w kartotece, szukając odpowiedniej sygnatury. Udało się odnaleźć dwie pozycje dotyczące Olimpa Leśkiewicza, które prezentuję poniżej. Jedna z nich dotyczy Krzyża Walecznych, druga Krzyża Niepodległości z Mieczami. Chcąc uzyskać szczegółowe akta, wypisałem odpowiednie wnioski, dostępne na stronie internetowej archiwum.
Chciałbym podkreślić, że odnalezienie kartoteki w bazie CAW nie oznacza, niestety, że akta istnieją. O tym, czy dane teczki się zachowały, dowiemy się na etapie realizacji naszego wniosku. Miałem szczęście – oba wnioski o odznaczenie Leśkiewicza przetrwały i otrzymałem komplet dokumentów. Była to prawdziwa skarbnica wiedzy o życiu weterana. Oprócz szczegółowych informacji biograficznych, zachowało się także napisane przez niego curriculum vitae, zawierające informacje o jego służbie w oddziale żuawów śmierci oraz losach po powstaniu. Chcę zaznaczyć, że nie ma reguły, co znajdziemy w danej teczce. Na przykład w aktach Jana Sawańczuka (1845–1941), innego powstańca styczniowego, była mało szczegółowa ankieta personalna, oraz pismo samego weterana popierającego wniosek odznaczeniowy uczestnika walk o niepodległość Polski z lat 1914–1921.
Zebrawszy tak szczegółowe informacje na temat Leśkiewicza, postanowiłem sprawdzić, w którym roku zmarł. Dysponując danymi o jego roku urodzenia oraz miejscu zamieszkania, postanowiłem skorzystać z bibliotek cyfrowych i przeprowadzić kwerendę prasy. W wyszukiwarkach zaznaczyłem okres (przyjąłem lata 1933–1946), wpisywałem różne słowa kluczowe („Olimp Leśkiewicz” „weteran” „żuaw śmierci” „zmarł” „pogrzeb” itp.). Szukałem przede wszystkim w prasie ukazującej się w Warszawie, ponieważ to tam w latach trzydziestych mieszkał Leśkiewicz. W końcu udało mi się odnaleźć notatkę prasową z „Expressu porannego” z 11 października 1934 roku, informująca o zgonie i ostatnim pożegnaniu Olimpa Leśkiewicza.
Chcąc dowiedzieć się, kiedy dokładnie zmarł weteran, postanowiłem odszukać jego akt zgonu. Skorzystałem w tym celu z Geneteki, czyli genealogicznej kartoteki zawierającej bazę urodzeń, małżeństw i zgonów. Jest ona prowadzona przez Polskie Towarzystwo Genealogiczne. Wpisując jako miejsce zamieszkania Warszawę, udało się odnaleźć akt zgonu Leśkiewicza, został przygotowany przez księdza posługującego w parafii św. Krzyża. Weteran zmarł 7 października 1934 roku.
Zachęcony wynikami kwerendy w bibliotekach cyfrowych, postanowiłem sprawdzić, czy Leśkiewicz pozostawił po sobie jakiekolwiek wspomnienia. Biblioteki cyfrowe umożliwiają wyszukiwanie w treści zeskanowanych materiałów (oczywiście jeżeli zadbano o utworzenie odpowiedniej warstwy tekstowej zdigitalizowanego materiału), co daje szerokie możliwości prowadzenia kwerendy. Wpisując różne kombinacje słów, udało mi się dotrzeć do wydanej w 1916 r. publikacji pt. Ciernistym Szlakiem. Kościuszko. Rok 1831. – Rok 1863, gdzie była ciekawa wzmianka na temat Olimpa Leśkiewicza oraz jego zdjęcie w mundurze żuawa śmierci.
Szukając informacji o Leśkiewiczu, miałem bardzo dużo szczęścia. Przede wszystkim dożył on odzyskania przez Polskę niepodległości, został wpisany na oficjalną listę weteranów powstania oraz zachowały się po nim akta odznaczeniowe z okresu II Rzeczpospolitej. Co w takim razie ze styczniowymi weteranami, którzy nie dożyli 1918 roku? Choć zdecydowanie trudniej znaleźć informacje o nich, nie jesteśmy skazani na całkowitą porażkę.
Naszym pierwszym krokiem powinno być ustalenie podstawowych danych biograficznych poszukiwanej osoby – dat życia, imion rodziców oraz terytorium, z którym w 1863 roku była związana poszukiwana przez nas postać. W tym celu na początku należy przejrzeć rodzinne archiwa oraz popytać najstarszych członków rodziny, czy posiadają jakiekolwiek wspomnienia związane z poszukiwaną przez nas osobą. Wbrew pozorom rodzinne legendy mogą być niezwykle cenne w ustalaniu losów naszych przodków. W ustaleniu dat życia pomocne są księgi metrykalne, sukcesywnie digitalizowane przez polskie archiwa. Można także skorzystać ze wspomnianej Geneteki, wpisując imię i nazwisko poszukiwanej osoby.
Chcąc odnaleźć jakikolwiek ślad o naszym przodku powstańcu (gdy nie posiadamy właściwie żadnych informacji z rodzinnych źródeł), warto skorzystać z ciekawej bazy powstańców styczniowych prowadzoną przez Fundację Odtworzenia Dziedzictwa Narodowego. W zakładce Powstanie Styczniowe – uczestnicy jest zamieszczony leksykon i katalog informacji źródłowej o osobach związanych z ruchem niepodległościowym w latach (1861) 1863–1864 (1866). Baza zawiera ponad 60 tys. rekordów. Biogramy są bardzo różnej objętości – od jednego zdania po obszerną notkę biograficzną. Dużym plusem bazy jest podanie źródła danego rekordu.
Na podstawie własnych doświadczeń mogę napisać, że niezwykle ważne jest poszukiwanie książek i pamiętników powstańczych, podejmujących regionalną tematykę zrywu z lat 1863–1864. W ramach obchodów 160. rocznicy Powstania Styczniowego ukazuje się bardzo dużo takich publikacji. Istnieje szansa, że właśnie w nich odnajdziemy ciekawe informacje o walkach powstańczych w interesującym nas regionie oraz jej uczestników. Warta lektury jest także praca Stanisława Zielińskiego pt. Bitwy i potyczki 1863–1864. Zamieszczony w nim spis bitew może być pomocny w poszukiwaniach informacji o przodkach powstańcach. Szukając informacji o nich, należy szukać w różnych miejscach, nie zrażając się niepowodzeniami.
Zamieszczone w artykule materiały zdjęciowe pochodzą z:
– „Geneteka” – Baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego,
– Biblioteka cyfrowa Uniwersytetu Warszawskiego CRISPA,
– Centralne Archiwum Wojskowe,
– POLONA,
– Zbiory własne autora.
Czego dowiedziałem się o Olimipie Leśkiewiczu?
Na podstawie zebranych materiałów można przedstawić rys biograficzny Olimpa Leśkiewicza. Jako nastolatek krótko był więziony w X Pawilonie warszawskiej cytadeli. Studiował na uniwersytecie w Petersburgu i Gandawie. Gdy wybuchło Powstanie Styczniowe, wraz ze swoimi kolegami z gandawskiej uczelni postanowił dołączyć do insurgentów. Po przybyciu do Krakowa, wstąpił do oddziału żuawów śmierci. Uczestniczył w starciu pod Chrobrzem, w bitwie pod Grochowiskami samodzielnie dowodził małym oddziałem żuawów i kosynierów. Po upadku dyktatury Mariana Langiewicza, Leśkiewicz wyjechał do Galicji, a następnie wyemigrował do Paryża – dzięki temu uniknął austriackiego więzienia. Po powrocie do kraju ukończył studia prawnicze, później pracował w Banku Polskim w Warszawie. W następnych latach prowadził fabrykę powozów i narzędzi rolniczych w Szydłowcu. W czasie I wojny światowej jego zakład zniszczyły wojska niemieckie. Ostatecznie Leśkiewicz podjął pracę adwokata; wykonywał ją, dopóki nie stracił wzroku. Ostatnie lata swojego życia spędził w Warszawie. zmarł w roku 1834 w wieku 91, jako jeden z najstarszych weteranów styczniowych. Został odznaczony Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości.
